يک روز کتاب تاريخ سلاطين هورامان را می خواندم درمقدمه آن به قلم آقای احمد نظيری مطلبی تحت عنوان شورا در هورامان نظرم را جلب کرد . خواستم مقايسه ای داشته باشم بين نحوه اداره کردن جامعه درهورامان و دولت شهرهای يونانی در دوران باستان. همانگونه که مي دانيم تاريخ هورامان و تمدن آن به ازمنه خيلی پيش وحتی به دوران طلايي تمدن های بين النهرين برمی گردد. واز طرفی دولت شهرهای يونانی تاريخی دارند به موازای حکومتهای ماد وهخامنشی درايران يعنی آن زمانيکه درايران حکومت خداشاهی هخامنشی نيمی از دنيای متمدن آن زمان را درسيطره خود داشت،وشاه به منزله خدای سرزمين وامرش فرمان خداوندگار بودومردم همه بندگان پادشاه خودبودند، دريونان درهر شهر وشهرکی حکومتی مستقل رايج بود که دولتمداران آن از جانب مردم وبا رای مستقيم مردم انتخاب می شدند. اين مسئله برای من که تاريخ را بصورت آکادميک خوانده ام هميشه جالب توجه بوده است بالاخص اينکه جغرافيای طبيعی يونان صرف نظراز درياوسواحل آن خيلی شبيه به منطقه هورامان بوده واگر کسی به کوههای ژالانه برود آنجاييکه همه هورامان درتير رس ديدگان قراردارد،به اين امر واقف می شود.
هورامان در غرب ايران زمين واقع وبا دولت شهرهای يونانی که گاهی تا شرقی ترين نواحی ترکيه امروزی هم نفوذ داشته اند،همسايه بوده وبعضاً تحت تاثير فرهنگ اجتماعی قرار گرفته است. البته اين يک نظريه است وتاکنون از کسی واز جايي نشنيده ونديده ودر کتابی نخوانده ام. دراينجا مقاله ماموسا احمدنظيری را دربحث شورا درهورامان که عيناً از کتاب تاريخ سلاطين هورامان اخذ کرده ام مي آورم مطمئنم دوستانی که تاريخ يونان را خوانده اند برنظريه من صحه خواهند گذاشت والبته هدفم ازبيان اين قضيه اين است که درزمانی که درامپراتوری عظيمی بنام شاهنشاهی هخامنشی وسپس اشکانی وساسانی حکومت خداشاهی حاکم بود ودربيشتر نقاط جهان هنوز انسان وارد عرصه تمدن نشده بود، در هورامان دموکراسی حکمفرما بوده است .
نحوه ی اداره ی هورامان به وسيله ی شورا
قبل از اسلام سال های سال اداره ی هورامان به عهده ی شورا بوده است. شورايی که به وسيله ی انتخابات کاملا مردمی، انتخاب می شد. می بايست کسانی برای شورا کانديدا می شدند که چندين سال قبل، خدمت گذاری خود را به مردم ثابت کرده و به جايی رسيده باشند که لياقت عضويت در شورا را احراز کرده باشند. نحوه ی انتخاب افراد برای عضويت در انجمنی به نام «مه ری» که می توان گفت : سالم ترين و به معنای امروزی دمکراتيک ترين نوع انتخاب بوده است. مدت اين انجمن چهار سال بوده است.
وظايف شورا بدون مزد و منت انجام می گرفت و به منظور خدمت به مردم بوده که هنوز آثار دستورات شورا در هورامان مشهود است. در زمانی که در اکثر نقاط جهان نظام های برده داری و ظلم و ستم حاکميت داشته، هورامان با شورا اداره شده که نمی شود در اين مختصر جزئيات آن را بيان کرد.
لازم به توضيح است که اکنون در هورامانات محل انتخابات شورا به همين نام«مه ری» موجود می باشد، مانند«مرومه ری دردزلی» و «چه مه و مه ری در کماله» و«دره و مه ری دردزاوه ر» و…
نظر به اهميت اين شورا به طور اجمال به معرفی آن می پردازيم. شورا که مسووليت اجرايی امور را به عهده داشته است برای يکدوره ی چهار ساله انتخاب می شد. در پايان دوره ی چهار ساله شخصيت مورد اعتماد و ديندار مسن(پاور) به منظور اختتام دوره ی قبلی و آغاز انتخابات دوره ی بعدی دستور می داده تا کليه ی افراد واجد شرايط در محل شورا جمع شوند. پس از اجتماع افراد که معمولا در اول بهار صورت می گرفته از اعضای شورای قبلی مدت چهار سال با صداقت، خدمت خود را انجام داده قدردانی می شد. سپس افرادی که توانايی اين خدمت مقدس و روحانی را در خود می ديدند. حدود ۱۶ الی ۲۰ نفر کانديد می شدند و در صورت تاييد مردم اين مسووليت سنگين را به عهده می گرفتند. از آن جايی که انتخابات در اين شورا به صورت سری انجام گرفته است با توجه به شرايط و مقتضيات زمان و با توجه به اين که همه ی افراد امکان نوشتن اسامی برايشان مقدور نبوده است، پاور به منظور معرفی افراد هر يک از آنان را به اسم يک نوع ميوه ی خشک که در دسترس اهالی بوده است مانند توت، گردو، بادام، سنجد، گلابی، گلابی خشک (همرو لت و… نام گذاری می کرد سپس پاور از پارچه ای که هورامی ها خود آن را بافته و رنگرزی نموده که «هلاوه» نام داشته است. در حضور افراد کيسه ای جهت جمع آوری آرا می دوخت. آن گاه دستور می داد افراد با توجه به کانديدای مورد نظر خويش، ميوه و يا خشکبار مناسب را که در دست يا در کيسه ی کوچک قرار داده تا مردم آن را نبينند، در کيسه ی آراء بياندازند. و به اين ترتيب چهار تا شش نفر به نسبت جمعيت روستا انتخاب می شدند. جوانانی می توانستند در اين انتخابات شرکت نمايند که توانايی برداشتن سنگ«مرد آزمايی» را داشته باشند که وزن آن برای زنان و مردان متفاوت بوده است. در روز انتخابات پاور، دو سنگ در محلی که مری تعيين می کرد و نوجوانان از دختر و پسر که توانايی بلند کردن سنگ را از زمين داشتند به عنوان شرط اهليت برای رای دادن محسوب شد و حق شرکت در انتخابات و برگزيدن اعضای شورا که جنبه ی قدسی و روحانی داشته به دست می آوردند. سپس بعد از پايان يافتن انتخابات کيسه ی سبز جمع آوری آرا را تکه تکه و به منزله ی تبرک در بين افراد توزيع می کردند.در اين مراسم، آشی از صدقات مردم، که از گندم پوست کنده، نخود، گوشت، دانه ی انار و چند نوع گياه خشک معطر آماده نموده و به عنوان متبرک شده در بين مردم تقسيم می شد. کسی حق خوردن اين آش را داشت که قبلا کاسه و قاشق دست ساخته خود را آماده کرده باشد. شورا (ژيرلا) پس از انتخاب، قدرت اجرايی را بر عهده می گرفت می گرفت و دستور شورا لازم الاتباع بوده و خارج شدن از دستور و فرمان شورا مانند خروج از دين بوده است. شورا بر اساس کتاب معرفت پير شاليار و با توجه به مقتضيات نسبت به وضع قوانين اقدام می نمود. ژيرلا به امور فقرا فوق العاده حساس بوده، که هر چند ماه يک بار به خانواده ها سر می زد و چنانچه خانواده ها با کمبود مواد غذايی دچار شده بودند از افراد غنی و دارای ذخيره، مواد غذايی به قرض می گرفت و به آن ها تحويل می داد. اين افراد مواد غذايی را به عنوان قرض تلقی می کردند و به محض بهبود در وضع زندگيشان آن را بر می گرداندند.
شورا که خود قانون وضع می کرد، هر قانونی را که می خواستند اجرا نمايند مردم را جمع نموده و به اطلاع عموم می رساندند.
قبل از اسلام هنگامی که زنان در دنيا هيچ گونه حق و حقوقی نداشتند زن در هورامان نه تنها حق رای و انتخاب کردن را داشته بلکه حق انتخاب شدن را نيز داشته اند و با مرد در تعيين سرنوشت خود شريک بوده است. چون پا به پای مرد کار می کرد و به جز در مواردی از حقوق مساوی نيز برخوردار بود. «اداخنانی» که يکی از زنان برجسته ی هورامان بوده هنوز ورد زبان هورامی هاست چند دوره عضو شورا بوده و چنان شخصيت و توان خود را حفظ کرده که چند دوره پشت سر هم برای شورا انتخاب شده است.
نویسنده : ابراهیم شمس ۴-۱۱-۱۳۸۶
