پلنگان ، بهشت پنهان
پلنگان يكي از پرجمعيت ترين روستاهاي حال و قديم به شمار مي رود كه در ۴۵ كيلومتري كامياران و در كنار رودخانه‌ي سيروان قرار دارد. پلنگان را مي توان برگ سوخته و فراموش شده‌اي از تاريخ مناطق كردنشين ناميد كه به دليل ظلم حكام و كم لطفي مورخين و نيز نبود تاريخ نگاري به شيوي علمي ، مطلب مبسوط و متنوعي در مورد آن يافت نمي‌شود. اما كهن‌ترين و معتبرترين اشاره در مورد پلنگان را مي‌توان در شرف نامه اثر امير شرف خان بدليسي (كه استاد هه‌ژار هم آن را به كردي ترجمه كرده است) در سال ۱۰۰۵ نگاشته شده يافت كه پلنگان را جزء حكومت و تحت سيطره حكام كلهر معرفي مي كند. و در مورد تاريخچه آن مي نويسد:
»اجزاء حكام كلهر منحصرند به سه شعبه و نسب خود را بگودرزبن گيو رسانده و گيو در زمان سلاطين كيان، والي شهر بابل بود كه بكوفه اشتهار دارد. و از درهام نام، پسري بوجود آمد كه حسب الحكم بهمن كياني لشكر به شام و بيت المقدس و مصر كشيده خرابي و قتل بسيار نمود . وچندان از قوم بني اسرائيل به قتل آورد كه از خون ايشان آسياب بگردش آمده موخيان بخت النصر از وي تعبير كرده‌اند. آخر بخت النصر قدم به سلطنت نهاد از آن تاريخ حكومت آن ديار در دست اولاد ايشان است و عشريت ايشان را گوران مي خوانندي.
اين سه شعبه از اين قرارند۱- حكام پلنگان ۲- درتنگ ۳-امراء ماهي‌دشت (مايه‌شت) حكام پلنگان ازمشهورترين آنهاسه كس را مي‌توان نام برد ۱- غيب ا.. بيگ ۲- محمد بن غيب ا.. بيگ ۳- امير اسكندر غيب ا.. بيگ كه در زمان شاه اسماعيل (۹۳۰-۸۹۲) در پلنگان ،حكومت مي‌نمود و نواحي ديودز ، نودز، دزمان، كواه كور، سور، كلانه، منشور، مراوريد يمين را در تسخير خود داشت بعد از غيب اله بيگ پسرش محمد بن غيب اله بيگ قائم مقام پدر مي‌گردد. او مردي بود به فنون فضائل آراسته و به صفت عدل و انصاف پيراسته. آداب علما و فضلا را رعايت مي كرد. و نيز در پلنگان مدرسه‌اي و مسجد جامع ساخته«.
شاه طهماسب (۹۸۴-۹۳۰)دختر او را به نكاح خود در آورد. بعد از فوت محمد بن غيب اله بيگ، فرزندش امير اسكندر حاكم پلنگان گرديد و پس از ۱۰ سال حكومت دارفاني را وداع گفته و بعد از مرگ ايشان سولار حسين تكلو كه به نيابت شاه اسماعيل حاكم دينور بود به سر قلعه پلنگان رفته و آنجا را تسخير مي‌كند و در زمان فوت شاه اسماعيل دوم دستگير و به طور فجيعي آن را ضايع مي‌كند و در اين فرصت حكام شار زور قلعه پلنگان را تصرف مي‌كند و اين تصرف توسط تيمور خان اردلان فرزند سلطان علي سرخاب صورت مي‌گيرد پس از مرگ تيمور خان برادرش هلو خان متصدي امور مي‌گردد. با تصرف تيمور خان و شكست حكام كلهر، حكومت به دست طايفه اردلان افتاده و حدوداً در سال ۹۷۷ هـ.ق تا ۱۰۰۵ كه شرفنامه نگاشته شده است حاكم بلاممانعت و منازعت پلنگان و ديگر قلاع (قلعه‌هاي ديگر) بوده است هلو خان آخرين حاكم اردلان در پلنگان مي‌باشد در زمان شاه عباس شكست خورده و قلعه پلنگان و حسن آباد به تصرف حكومت مركزي در مي‌آيد و در سال ۱۰۴۶ هـ.ق به دستور شاه صفي قلعه پلنگان را به علت سختي مكان و صعب‌العبور بودن آن خراب مي نمايند . براي پلنگان فعلي كه در ۱ كيلومتري يا ۲ كيلومتري پلنگان قديم كه آثاري از آن باقي نمانده است را مي‌توان تاريخي حدوداً ۵۰۰ ساله ذكر كرد. ديوارة ساخته شده در كنار رودخانه حكايت از تاريخي ۱۰۰۰ ساله دارد و يا در انتهاي همين رودخانه در محلي به‌نام (زينانه) حجاري و سنگ نوشته‌اي وجود دارد كه حكايت از زمان دورتري دارد بطوري كه تا بحال نتوانسته‌اند متن آن‌را ترجمه كنند.
پلنگان فعلي كه درسال ۱۰۴۶ساخته شده و از آجرهاي پلنگان قديم در ساخت مسجد روستا استفاده شده است و سنگ نوشته‌اي كه در ساختمان اين مسجد روستا به كار رفته بود، متاسفانه به سرقت رفته است و نيز آثار هلوخان از جمله پايه هاي بناي قلعه و مسير عبور مرداني كه آجرهاي آن را از محلي به نام »گوله وشتار« به داخل دره و محل ساخت قلعه مي آوردند كه بنا به روايت مردمان اين منطقه از طريق شتر آجرها به محل آورده شده ، كه به نظر اشتباه مي آيد، چون كردستان و اورمان فاقد شتر بوده است.
تاريخي بناي پلنگان جديد را حدوداً ۱۰۰ سال بعد از ويراني آن تخمين زده اند كه توسط مردماني غير پلنگاني به مرور زمان تجديد بنا گرديده، به نظر مي رسد آباد كنندگان پلنگان جديد ، مردماني شيخ و روحاني مذهبي بوده اند و تا اين اواخر احكامي نيز در اين روستا داشتند و چشمه ها و محله‌هايي نيز بنام آن‌هاست همچون – باغ شيخ عمر – بيلو شيخ علائه دين … .
مسجد قديمي كه در محل پلنگان قديم واقع بوده به عبدا.. بن عمر منتسب مي كنند و به مسجد عبدالهي مشهور است اما اين قول بعيد است چون در آن زمان كردستان هنوز اسلام نياورده بود. و شايد نام سازنده آن با نام مذكور شباهت داشته باشد. از باورها و نقل قول‌هاي مردم اين منطقه در مورد نام پلنگان چنين بر مي‌آيد كه چون در پلنگان و كوه‌هاي اطراف آن پلنگ وجود داشته به اين نام مشهورشده است و بعضي ديگر نيز مي‌گويند چون مركز حكومت قدرتمندي در آنجا بوده لقب پلنگان را انتخاب كرده‌اند كه اين نقل قول مي‌تواند به واقعيت نزديكتر باشد. سرهنگ الماس خان كندوله‌اي شاعر بزرگ هم اصالتاً پلنگاني بوده كه بعد از ويراني پلنگان قديم ديگر برنگشته و در كندوله نزديك شهر كامياران سكني گزيد (كندوله روستاي كردهاي حوزه كرماشان مي‌باشد).
دست نامهربان تاريخ بر سر قلعه
در ۸۰۰ متري روستا، كنار چشمه‌هاي پر آب كه مقداري چنگال خشكسالي نيز بر رخسارش هويداست، قلعه پالنگان ديده مي‌شود. مكان هزار اتفاق و رخداد. در اين قلعه شما مي‌توانيد بقاياي اتاق‌ها، آتشكده‌ها و پل‌هاي قديمي را ببينيد و لذت ببريد .
قدمت آن به گواه اهل فن به پيش از اسلام مي‌رسد. باستان‌شناسان وجود يك لنگه دروازه از يك تخته سنگ بزرگ و پل‌هاي ساخته شده روي رودخانه را دليل بر مدعاي خود ذكر مي‌كنند.
مؤلف «تحفه ناصري» قلعه را تا مدت‌ها محل زندگي و اسكان امراي «كلهر» عنوان مي‌كند. پس از آن خاندان اردلان ساكنان پيشين را از خانه مي‌رانند و خود رحل اقامت افكندند. پس از آن قلعه پالنگان در سال ۵۹۴ شمسي ميزبان خاندان اردلان بود. پس از ۴۷۲ سال زندگي آنها، اين مسافران دنيوي خانه را ويرانه كردند و به سراي ديگر رخت بربستند.
اين قلعه تا حدود قرن دهم هجري‌قمري آباد بود. با وجود اين از تاريخ ساخت آن اطلاعي در دست نيست. شايد هم پژوهشي بايسته در خور قلعه صورت نگرفته است.
بي‌شك به دليل موقعيت استراتژيكي اين قلعه، در قرن‌هاي پيش، يكي از قلعه‌هاي مهم و غيرقابل دسترس بوده است. در سال ۱۰۴۶ هـجري قمري به دستور «شاه‌صفي» قلعه پلنگان به دليل سختي مكان و صعب‌العبور بودن آن خراب و ويران مي‌شود.
روستا در گذر زمان
پالنگان حدود هزار نفر جمعيت دارد. هر فرد اين روستا از حمايت تمام اهالي در ناملايمات سخت روزگار برخوردار است.
پالنگان تاريخي طولاني دارد، چندين بار ويران شده و ديگر بار از نو سنگ بر سنگ نهاده شده است. در حال حاضر روستاي فعلي در يك يا ۲ كيلومتري پلنگان قديم ساخته شده است و حدود ۵۰۰ سال عمر دارد.
البته در انتهاي رودخانه در مكاني به نام زينانه، حجاري و سنگ‌نوشته‌اي وجود دارد كه حكايت از زمان دورتري دارد، به طوري كه تا به حال نتوانسته‌اند متن آن را ترجمه كنند.
آنچه بيشتر سيماي روستا را دلنواز كرده است، رودي است خروشان به نام تنگيور كه روستا را دو نيم كرده است. اين رود از حدود ۲۰ چشمه شكل گرفته است و به همين دليل آب رودخانه را گوارا و زلال كرده است. رودخانه پس از طي چند كيلومتر در بستر رود سيروان جاري مي‌شود.
روستاي پالنگان گورستاني قديمي دارد كه نبايد ديدن آن را از دست داد. در اين آرامگاه ابدي چند سنگ قبر با خط كوفي مربوط به قرن ششم و هفتم وجود دارد.
آن گونه كه مي‌گويند مردمان فعلي از نسل ساكنان قديمي و اوليه پالنگان نيستند. ساكنان فعلي پس از يك دوره ويران شدن آبادي اقدام به احياي آنجا كردند. در تمام مراحل زندگي و مناسبت‌هاي مختلف آيين‌هاي ويژه‌اي اجرا مي‌شود كه براي گردشگران بسيار ديدني و جذاب است. هنگامي كه مردم روستا در بهار سوداي كوچ مي‌كنند بر ارتفاع كوه، كلي مراسم سنتي به‌جاي مي‌آورند؛ مثل موسيقي گريان، چپله و سياچمانه.
گرچه اين روستا را براي مسافرت در چهار فصل مناسب مي‌دانند، اما زمستانش سخت برفي است. با وجود اين گردشگران حرفه‌اي و دوستداران طبيعت زمستانش را به ديگران توصيه مي‌كنند. ..
پلنگان روستایی زیبا اما فراموش شده
اينجا نه مانند شمال و شيراز نامدار است و نه مثل پايتخت پر اتفاق. همين دليل خوبي است براي رفتن به ميان دل مردماني پرابهت. به آن «پالنگان» مي‌گويند. نزديك كامياران است. حتما مي‌دانيد كجاي نقشه قرار مي‌گيرد.
روستاي پالنگان در دهستان ژاورود، غرب كامياران در دره تنگيور در استان كردستان است. براي وجه تسميه نامش دو معني قائلند. نخست پالنگان در ابتدا پلنگان بوده به معني زيستگاه پلنگ و ديگر آن كه پال در زبان كردي و محلي به معني تكيه دادن است.
عادت همه شده زماني كه معماري پلكاني را مي‌شنوند نام و سيماي ماسوله را به ياد مي‌آورند، اما پالنگان نيز معماري پلكاني دارد. حياط هر خانه پشت‌بام همسايه مهربان اوست.
خانه‌هاي اينجا به طور كلي با مصالح بومي بويژه سنگ بنا نهاده شده است. رسمي است كه از كهن تا به امروز نسل در نسل دانش آن منتقل شده است. تمام خانه‌هاي اين روستا به طريق سنگ‌چين ساخته شده‌اند..
در اينجا قامت سخت و مقاوم كوه را با متانت تراش مي‌دهند و در فضاي ايجاد شده، سنگ‌هاي كنده شده، به صورت خشكه‌چين توسط استادان چيره‌دست روي هم بنا مي‌شوند و نتيجه كار خانه‌اي مي‌شود آرام و چشمنواز، به رنگ كوه كه تنها كمي تغيير فرم داده است.
خانه‌هاي شگف
روستاي «پالنگان» در دهستان ژاورود در ۴۷ كيلومتري غرب كامياران در دره تنگيور در استان كردستان واقع شده است. اين روستا در دامنه كوه و در دو طرف دره قرار دارد و بافت آن از لحاظ معماري به صورت پلكاني ساخته شده است و پشت بام منزل پائين به منزله حياط خانه بالاست.
رودخانه خروشان تنگيور كه از ميان آبادي مي گذرد آن را به دو قسمت تقسيم كرده است و خانه هاي روستا با سنگ و بيشترشان به صورت خشكه چيني ساخته شده است.
اين ناحيه از مراكز مهم كردستان در دوره سلجوقي به بعد بوده است و قلعه پالنگان كه مجاور روستا و در بالاي كوه قرار دارد بيانگر اين مطلب است. با توجه به بقاياي مساجد، منازل قديمي و باغ هاي زيباي اين روستا به نظر مي رسد كه شالوده اصلي آن به دوره ساماني بازمي گردد.
همچنين روستا داراي گورستان قديمي است كه چند سنگ قبر با خط كوفي مربوط به قرن ششم و هفتم در آن وجود دارد، اما از همه مهم تر بافت معماري پلكاني روستا است كه داراي ارزش فراوان است. اين روستا افزون بر داشتن معماري زيبا، داراي چشمه ها و آبشارها و طبيعتي سرشار از زيبايي منحصر به فرد در استان كردستان است. بيش از ۲۰ چشمه جوشان در دره تنگيور است كه آب زلال و خنك خود را به رودخانه تنگيور مي ريزند و آبشارهاي حاصل از ريزش آب اين چشمه ها بسيار ديدني است. رودخانه تنگيور كه از ميان آبادي مي گذرد، بخش اعظم آب خود را از اين چشمه ها كه در فاصله ۷۰۰ تا ۸۰۰ متري جنوب شرقي آبادي قرار دارند تأمين مي كند و به همين رو آب رودخانه بسيار گوارا و خوش طعم است. رودخانه تنگيور بعد از گذر از آبادي در حدود ۱۲۰ متري غرب پالنگان به رودخانه پرآب سيروان مي پيوندد.
به واسطه خصوصيات آب رودخانه تنگيور و اين چشمه ها، بزرگ ترين مجتمع هاي پرورش ماهي در كنار اين روستا ساخته شده است كه بيشتر گردشگران به علت تازگي و نوع ماهي ها و همچنين قيمت مناسب آن براي غذا و همچنين دستاورد سفر به پالنگان، اقدام به طبخ ماهي در محل مي كنند و اهالي اين روستا بخشي از مايحتاج خود را از اين رودخانه تأمين مي كنند. اين روستا بسيار سرسبز و داراي آب وهواي بسيار مطلوب و دل انگيز در فصل هاي بهار، پائيز و زمستان است و از اين لحاظ از ديدني ترين نقاط استان كردستان به شمار مي رود.
