طب سنتی گنجینه هورامان
به یقین می توان گفت که منطقه پاوه و اورامانات یکی از عجایب راز خلقت و از عظمت و قدرت خالق هستی در روی کره زمین به شمار می رود .
وجود کوه ها ، و آب فراوان ، هوای معتدل کوهستانی و هزاران هکتار جنگل و مراتع و باغات سرسبز ، با بهترین ویژگی های جغرافیایی منحصر به خود ( آب ، هوا و خاک ) و وجود صدها گونه گل و گیاهان زینتی و معطر که اکثراً خاصیت دارویی و شفا بخش را دارند ، و درخت زیبا و کم یاب ارغوان با آن شکوفه های ارغوانی ودل ربا و سایر درختان با انواع شکوفه های رنگارنگ و میوه های شیرین و حضورانواع پرندگان مختلف با آواز زیبا و فرح بخش و دیگر جانواران وحشی ، در ابتدای هرسال آمدن فصل بهار را جشن می گیرند ، جشنی بزرگ و دیدنی با خصوصیات نمایشگاهی به وسعت هزاران هکتار . این وضعیت جالب و دیدنی چشم هر بیننده ای را خیره و انسان را متحیر می سازد .
کسانی که روزانه گذری در طبیعت هورامان را دارند با دیدن چنین طبیعت زیبا و وضعیت چشمگیری ، احساس لذ ّت و آرامش نموده و می توانند در پای طبیعت هورامان بسیاری از مشکلات زندگی وحتی غم وغصه را فراموش نمایند .
طبق اظهار یکی از پزشکان روسی که آشنایی کامل با مناطق کردنشین از جمله هورامان را داشتند ، اظهارنمودند : که دیدار و یا سکونت و حتی گذری در منطقه هورامان می تواند درمان بسیاری از بیماریهای روحی و روانی و بیماریهای اعصاب و روان و کمکی در بهبود سایر بیماران نیز باشد .
در نتیجه افرادی که می خواهند از آلودگی هوا و سروصدا و شلوغی شهرها برای مدتی راحت شوند و آرامش نسبی را داشته باشند با سفر به منطقه هورامان این مشکل برطرف خواهد شد .
تعدادی از محققین و حکیمان منطقه هورامان :
در گذشته که پزشکان با تخصص های امروزی و یا با این دستمزدهای سنگین و میلیونی وجود نداشتند ، و داروهای شمیایی هم با این عوارضی که در پی دارند موجود نبودند ، افرادی آگاه در هورامان که آنان را حکیم می گفتند ، با استفاده از انواع و اقسام گل و گیاهان منطقه که اکثراٌ خاصیت داروئی و درمانی را دارند ، سخت ترین بیماری و زخم ها و جراحات و شکسته گیهای مردم منطقه و حتی از سایر شهرها ی ایران و کردستان عراق را به طور رایگان معالجه و مداوا می کردند . آنچه که خود ، کار این حکیمان را دیده ام و یا حضوری با آنان برخورد داشته ام ، بسیار عجیب و شگفت انگیز بوده، و در علوم پزشکی امروزه جای تعجب و شگفتی را خواهد داشت . زیرا این حکیمان هم دارو ساز بودند و هم طبیب و فاقد سواد کافی نیز بودند. در این راستا پزشکان بزرگی چون دکتر داس و دکتر دیوید در بیمارستان در امور شکسته بندی بارها از وجود بعضی از این افراد از جمله مرحوم حاج سید محمود فخری بهره و استفاده می نمودند .
اما به علت نداشتن سواد کافی در بین این افراد ، آثاری از نحوه ی عملکرد و یا تجربیات با ارزش آنان بر جای نمانده ، به قولی می توان گفت کار این حکیمان بیشتر تجربی و عملی بوده به همین دلیل آنان نتوانسته اند کار خودرا به دیگران بیاموزند و یا اطرافیان هم نتوانسته اند از نحوه عملکردشان مطالبی را برای استفاده یادداشت نمایند .
لذا به منظور ارزش و اهمیت موضوع و گرامیداشت یاد و نام این بزرگان اسامی تعدادی از حکیمان منطقه که سال ها در امور طب سنتی زحمت کشیده ودر خدمت مردم بوده اند و افرادی که تحقیقاتی را انجام داده اند یادی به عمل می آید .
۱- آقای امیر امینی ( پاوه ) محقق و نویسنده کتاب گیاهان دارویی به چهار زبان فارسی ، کردی ، عربی و انگلیسی .
۲- شیخ محمد سعید نقشبندی ( روانسر ) حکیم و داروساز .
۳- مرحوم شیخ عثمان نقشبندی ( هورامان تخت ) حکیم ومحقق و داروساز .
۴- مرحوم حاج شیخ سید نجیب اشرافی ( خانقاه ) کیم و محقق و داروساز .
۵- مرحوم حاج سید محمود فخری (خانقاه ) حکیم و جراح توانا در امور شکسته بندی .
۶- مرحومه سیده خانم روشن محمودی ( خانقاه ) حکیم و دارساز .
۷- مرحوم سید کریم حیدری ( خانقاه ) حکیم و حجامت .
۸- مرحومه خانم جهان منوچهری (شمسی) ( خانقاه ) حکیم در بیماریهای چشم .
۹- مرحومان ، استاد محمد و استاد سعید و استاد باباخاص جراح زاده ( پاوه ) حکیم و داروساز .
۱۰- مرحوم حاج احمد جراح زاده ( پاوه ) حکیم و دندانپزشک تجربی و ختنه .
۱۱- مرحوم حاج محمد علی محمودی ( پاوه ) حکیم و دندانپزشک تجربی و ختنه .
۱۲- مرحوم مراد خان جراح زاده ( پاوه ) حکیم و حجامت و ختنه .
۱۳ – مرحومه خانم خدیجه جراح زاده ( پاوه ) حکیم توانا و دارو ساز .
۱۴ – حاجیه خانم طوبی حاتمی ( پاوه ) حکیم در امور شکسته بندی .
۱۵ – مرحوم درویش صالح ولدبیگی ( نوریاب ) حکیم در امور شکسته بندی .
گل و گیاهان دارویی منطقه هورامان :
کسانی که به داروخانه های سنتی و گیاهی مراجعه نموده ، مشاهده می نمایند که انواع گل و گیاه در آنجا بسته بندی وبرای درمان بیماران و نیازمندان نسخه و تجویز می شوند . اما ما بیخبر و بی اطلاع از این همه نعمت که در طبیعت هورامان موجود بوده و یافت می شوند .
در این زمینه اسامی تعدادی از گل و گیاهان منطقه که خاصیت داروئی و درمانی را دارند به زبان فارسی و کردی جهت اطلاع مردم و جویندگان این گنجینه بیان می گردد .
منبع :
فرهنگ گیاهان دارویی – امیر امینی
۱- سریشم | خوژه |
۲- پرسیاوشان | قیته ران ، سیاوه ش |
۳- تره وحشی | کنیوالی |
۴- پیاز کوهی | پیازه مارانه |
۵- مخلصه | گیا مه لهه م، زه نگوله بچک |
۶- گور گیاه | قمام – په له سور |
۷- بلادن | هه نگوره تاله – ته ماته مارانی |
۸- بومادران کوهی | به رده گیا – وه رکه مه ر |
۹- گون | مه نیژه گه ون – گه ونه تاله |
۱۰- گون کتیرا | چه رمگ گون ، گه ونه چه رمه |
۱۱- بومادران | زه رد شابه نگ – بوژانه |
۱۲- کرفس کوهی | سالیون – کاشمه |
۱۳- بادام کوهی | بادام کیوی |
۱۴- درخت ارغوان | ئه رخه وان |
۱۵- خار مقدس | دره ده وا – که رکول |
۱۶- درمنه کوهی | به رزه لنگ |
۱۷- بابا آدم | پوزپیچ – بناوه توم |
۱۸ – جعفری صحرایی | جافری کیوی – شانوکه |
۱۹ – ختمی | گول هیرو – هه رمه لی |
۲۰- بابونه زرد | گوراله زه ردی |
۲۱- انگور مار | میوه مارانی – ته ماته مارانه |
۲۲- گل گاوزبان | گوزربان – گول گه وزروان |
۲۳- کاسنی | چه ق چه قه |
۲۴- خار نقره ای | دره بوولینه ، درکه که وه |
۲۵- کنگر | قنگر – قنگه ری |
۲۶ – گل انگشتانه | کاسه گول – وره گیا |
۲۷ – کُما | که ما |
۲۸- گیاه شکر تیغال | درکه گورزه – که رته شی |
۲۹ – شاه تره | خوین پالین – شاته ره |
۳۰ – لاله سرنگون | شلیره – قه قله بازی ی |
۳۱- شیرین بیان | به له ک |
۳۲- زنبق آسمانی | شینه ره مه ق – زه مه قه که وه |
۳۳- گزنه زرد | گه زه نه زه ردی |
۳۴- گل مینا | گول مینا – گوراله چه رمی |
۳۵ – گزنه سفید | گه زه نه چه رمگ – گه زه نه چه رمی |
۳۶- پیزک | توله که – توله کی |
۳۷- گیاه مورد | میرت – مورد |
۳۸- بادرنجبوبه | فاتمه داروباخی |
۳۹- پونه | پوینه – پونگه |
۴۰- گل نسرین | وله گلاویی – گول بو |
۴۱- شاه آبی | به ر یه می – کوزه له ئا وی ی |
۴۲- فرنجمشک | فاتمه دارو – هه نگ به ر |
۴۳- آویشن کوهی | هه زو کیوی له – هه زبه که ژی |
۴۴- شقایق | نانوو دوبر – کاسه شکه ن |
۴۵- بارهنگ | گلاری کیشه – بار هه نگ |
۴۶- اسپرک | خاکشیر ده یمی – کونجی ده یمی |
۴۷ – ریواس | ریواس- ریواوی ی |
۴۸- کرفس عطری | نینور |
۴۹- چای کوهی | سک ساریژ |
۵۰ – کاسنی تلخ | چه ق چه قی تال |
و .. ده ها نوع گل و گیاه دیگر که خاصیت درمانی و داروئی را دارند در منطقه هورامان یافت می شوند .
دیگر منابع : تحقیقات میدانی نویسنده
فتح اله نجفی – پاوه