روستای پايگلان ما بين شهرستان سنندج و مريوان واقع شده است . بعد از روستای بيساران بزرگترين روستای منطقه ژاورود می باشد که در حدود ۴۳۷خانوار و۲۰۶۰نفر جمعيت دارد . از روستاهای اطراف می توان به روستاهای گواز ـ ژنين ـژان ـ ويژنان و اريان اشاره کرد.
شواهد تاریخی نشان می دهد که پایگلان از لحاظ قدمت تاریخی از اکثریت روستاهای استان ، قدمت تاریخی بیشتری دارد و از کهن ترین روستاهای استان کردستان محسوب می شود .
اما بنا به خاطر دلایلی چون قرار داشتن در منطقه کوهستانی ودور بودن از جاده های اصلی بین شهری از توسعه و رقابت با شهرهای استان عقب مانده است در حالی که اکثریت ریتمهای شهر شدن را دارا می باشد .
سابقه ی تاریخی روستا به ۱۵۰۰ سال پیش بر می گردد . ساکنان قبلی این روستا قبل از ظهور دین مبین اسلام پیرو ایین زرتشت و مسیحیت بوده و همگام با فتح کردستان توسط سپاه اسلام و نبوغ دین توحیدی ف مردمان این دیار به دین اسلام گرویدند .
آثار باستانی
۱- مسجد جامع عبداللهی
با توجه به متن کتیبه ی سردرب و محراب این مسجد در سال ۳۷ هجری قمری به دست مبارک صحابی بزرگوار پیامبر اسلام «ص» حضرت عبدالله بن عمر تاسیس شده است و به مسجد عبداللهی مشهور است .
۲- قلعه ی خاکی روبروی روستا :
این قلعه در زمان حکومت سلطان محلی کرد امیر مقرب الدین ساخته شده است .
«حضرت پيرخضر العاصمي الرضوي الحسيني.. بواسطة اينكه بر چشمة شاهو گياه براي بقره‌اش در زمستان سبز شد، مشهور به پيرخضر شد و اول كسي در اكراد كه برايش ترجمه لفظ شيخ به پير كردند او بود و مناقبش بي‌شمار است. از آن جمله اينست كه وقتي از مدينة منوره قدم به ولايت اكراد نهاد، در پايگــــــــــــــلان كه در آن وقت دارالحكومه بود، ساكن شد. قاضي محمد نجيب به امر حكومت محل كه امير مقرب‌الدين بود، مأمور از طرف انگيانو بود با او بناي انكار نهاد تا بالاخره در كوه شاهو كه گنجويه نام داشت، زمستاني حبسش كردند.
زمان دقيق مهاجرت سيد محمد به كردستان روشن نيست، اما بر اساس مداركي چند در اين ارتباط، از جمله آنكه گويا وي مريد شيخ عمر سهروردي بوده و او نيز در ۶۳۲ هجري قمري وفات يافته، و همچنين از آنجا كه سيد محمد معاصر امير مقرب‌الدين والي سنندج و كرمانشاه بوده و در عصر سلاجقه مي زيسته، بنابراين شواهد و قرائن، مي بايستي زمان آمدن سيد محمد به كردستان در حوالي سال۶۰۰هجری قمری اتفاق افتاده باشد۰
نوشته بالا مشخص می سازد که روستای پایگلان حدود ۸۲۰ سال پیش دارای دارالحکومه بوده است .
قلعه های پایگلان در فهرست آثار ملی
مدتها ست که دنبال مدارک ثبت قلعه های روستای پایگلان بودم که امروز این اطلاعات را از سایت دانشنامه تاریخ معماری ایران شهر یافتم که جهت اصلاع علاقمندان در وبلاگ قرار می دهم.
این قلعه ها که یکی در ۵۰۰ متری شرق پایگلان قرار دارد در تاریخ ۱۴ مرداد ما سال ۱۳۸۴ با شمار ثبت ۱۲۸۰۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. و دیگری تپه مشهور به لاقه لا هم که در ضلع ۳۰۰متری جنوبی روستا قرار گرفته در همان تاریخ با شماره ثبت ۱۲۸۰۳ به ثبت رسیده است.
تپه قلعه بایزید
تپه گاول یا لاقه لا
