غار قوری قلعه – موقعيت جغرافيايي و زمين شناسي

غار قوری قلعه

موقعيت جغرافيايي و زمين شناسي

– ناهمواری های استان کرمانشاه از نظر زمین شناسی

استان کرمانشاه منطقه ای کوهستانی است که بخشی از سلسله جبال معظم زاگرس قسمت  عمده ی این استان را پوشانیده است. تنها در بخش هایی از دامنه های کم شیب و گسترده ی این کوهستان با دره های عریض و کم ارتفاع و جلگه های آبرفتی مشاهده می شود. رشته کوه های زاگرس چین خوردگی های منظم و مرتفعی است که در مغرب ایران از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است. پیدایش این رشته کوه ها به دوران دوم و سوم زمین شناسی بر می گردد. هسته ی اصلی این کوهستان رسوبات دریایی دوران مزوزوئیک و گنبدهای خارایی ترشیاری زمین شناسی است. آهک ژوراسیک خمیر مایه ی اصلی کوهستان های زاگرس را تشکیل می دهد که به رنگ های سبز و قرمز از شمال تا جنوب زاگرس دیده می شود. سپس طبقات جوان تری از دوره ی کرتاسه، رسوبات ژوراسیک را پوشانده است. رسوبات کرتاسه در دره ی قره سو به طرف کرمانشاه از شیست و از آن به بعد تا بیستون متناوباً رسوبات کرتاسه یا آهک ژوراسیک مشاهده می شود. ارتفاعات زاگرس در ترشیاری فعالیت شدید آتشفشانی داشته و رسوبات دریایی و آتشفشانی بر روی طبقات پیشین قرار گرفته و هم اینک رسوبات حاصل از فرسایش قله ها در کواترنری، قشر بالایی خاک را تشکیل می دهد. به دلیل آن چین خوردگی های زاگرس بین فشار شدید منطقه ی غربی و استواری فلات مرکزی ایران بوجود آمده، ارتفاعات بسیار منظم و دره ها کاملاً موازی با یکدیگرند. قسمت اعظم چین خوردگی های زاگرس در کرمانشاه از رسوبات آهکی است اما هر چه به طرف مغرب پیش می رویم، طبقات گچ بیشتر شده و بر آهک غلبه می کند.

سرزمین اورامان و پاوه از نظر زمین شناسی

توضیحاتی که در ناهمواری های استان کرمانشاه داده شد پیدایش منطقه ی کوهستانی اورامان و پاوه مربوط به دوران مزوزوئیک تا ترشیاری می باشد. این استان از نظر زمین شناسی عوامل مؤثر زمین ساختی به سه ناحیه ی کاملاً مشخص تقسیم شده است که یکی از این نواحی، ناحیه ی جنوبی و جنوب غربی می باشد که ارتباط مستقیم با سرزمین اورامان و پاوه دارد.

کلاً منطقه ی جنوب مریوان را به موازات روند اصلی زاگرس تشکیل داده و تقریباً به موازات محور کامیاران ــ مریوان ادامه داشته و به کوه های بیستون در کرمانشاه کشیده می شود. این ناحیه را می توان زاگرس شمالی نام گذاری کرد و از نظر تکامل زیست شناسی کاملاً متأثر از روندها و ارتفاعات حاکم بر زاگرس است. این ناحیه از نظر تقسیمات زمین ساختی ایران زون (ناحیه) خورد شدگی (Gushed) و راندگی (Thrust Zone) زاگرس واقع شده و به عبارتی روندهای حاکم در این منطقه کلاً مرتبط با زون زاگرس شمالی و در ارتباط با تکوین این رشته کوه هاست.

زون زمین ساختی زاگرس در این ناحیه تفاوتهایی را با قسمت های جنوبی تر نشان می دهد و باید آن را جزئی از زاگرس شمالی به حساب آورد. حرکات و تحولات ناشی از سه تاوه ی (Plate) ایران، عربستان و آناتولی بر ناحیه ی کردستان بسیار مؤثر بوده و تنوع حرکات و فرایندهای زمین ساختی سری های متفاوتی از نهشته های رسوبی و یا مجموعه های دگرگونه و آذرین در مقایسه با مناطق جنوبی تر زاگرس به وجود آورده است. در جنوب و جنوب غربی کردستا ن   (اورامان و پاوه) نیز این تلاقی و تأثیرات کاملاً مشهود است و با ارزیابی هر چند اولیه نیز   می توان دریافت که تحولات زمین شناسی ناحیه هنوز هم مداوم است و زمین شناسی منطقه منبعث از یک سری رویدادهای جوان است. قدیمی ترین سنگ های یافت شده در این ناحیه را سری های تریاس (حدود ۲۲۵ میلیون سال پیش) تشکیل می دهد که در دره سیروان در ناحیه ی اورامانات و جنوب شرقی کامیاران در کوه گل زرد رخنمون داشته و مجموعه ای از آهک های خاکستری دانه ریز دولومیت و گل سنگ های دولومیتی را تشکیل می دهند که با ضخامت کمی در زیر مجموعه ی نهشته های ژوراسیک و کرتاسه قرار گرفته اند و به طرف غرب، لایه هایی از آنیدریت در این مجموعه مشاهده می شوند.

به هر حال زون زاگرس شمالی در ناحیه جنوب و جنوب غربی کردستان در بر گیرنده ی سکانس رسوبی تریاس تا میوسن است و به دلیل تفاوتهایی که با ناحیه ی جنوبی تر دارد، بهتر است این قسمت به طور مجزا نامگذاری گردد و به طور مثال تحت عنوان زون اورامانات خوانده می شود که خود جزئی از زون خورد شدگی زاگرس است

– موقعیت  جغرافيايي غار قوری قلعه

غار قوری قلعه در ۲۵ کیلومتری شرق شهرستان پاوه و ۸۷ کیلومتری غرب شهرستان کرمانشاه در پشت جاده ی اصلی پاوه ــ کرمانشاه در مسیر روستای قوری قلعه و در دامنه ی کوه شاهو در ۷۰۰ متری شمال این روستا از رشته کوه های زاگرس قرار گرفته است. دره ای که این غار در کنار آن ایجاد شده به «دره مه ران» یا دره ی غارها مشهور است و تا خط الرأس کوه شاهو ده ها غار دیگر وجود دارند. غار قوری قلعه چون مشرف بر روستای قوری قلعه می باشد به نام آن روستا شناخته شده است. این غار بزرگ ترین غار آبی آسیا و طولانی ترین غار ایران است. مسیر ورودی غار از جنوب به شمال است و به زیر کوه شاهو کشیده شده است. ارتفاع کوهی که غار در دامنه ی آن واقع است، از ۲۷۰۰ متر از سطح دریا بیشتر است. دهانه ی غار به جنگل سرسبز بلوط و باغات توت و گردو باز شده است. اطراف آن را کوه های صخره ای در بر گرفته است و آن را به صورت دژ محکمی در آورده است. در كف آن نيز آب زلالي جريان دارد كه از دو راه تأمین می شود که هر دو طریق بستگی به چگونگی ریزش برف و باران دارد که برف ها در یخچال های طبیعی کوه شاهو ذخیره شوند که در زبان محلی به این یخچال ها ( بیر) گویند که سبب ایجاد آب به این دو طریق می شود که عبارتند از: یکی وجود چشمه های زیرزمینی است که در طول غار وجود دارند و مقدار زیادی از این آب در فاصله ی دوری سرچشمه می گیرد که کیلومترها راه را طی کرده تا از غار خارج می شود و راه دوم تأمین آب قطراتی است که از سقف و دیوارها و تالارهای غار مرتباً می چکند و این کار همیشه ادامه دارد و هرگز قطع نمی شوند و آفرینش زیبایی های قندیل ها و کله قندیل ها از چکیده شدن آن قطرات طی هزاران سال متمادی است طبیعت بی وقفه در دل غار قوری قلعه در حال ساخت و پرداخت شگفت انگیزترین پدیده های طبیعی است

غار قوری قلعه در دوران های زمین شناسی

بی شک یکی از نخستین پناهگاه های آدمی در دوره های نخستین (عصر حجر) غارها بوده اند. جامعه شناسان باستانی و تاریخ نگارانی که به دنبال تاریخ گذشته ی انسان در پیش از تاریخ بر  می گردد پژوهش می نمایند، غارهای روی زمین زمین را یکی از منابع تحقیق خود قرار داده است. انسان امروزی برای دست یابی به راز و رمز زندگی انسان های نخستین و به عبارت دیگر به منظور آگاهی از چگونگی زیست آنها در گوشه و کنار غارها به جست و جو مشغولند. مشاهده ی برخی نقاشی ها بر دیواره ی غارها، پیدا شدن بعضی اشیا و وسایل ساده ی زندگی که اکثراً از سنگ و شاخ حیوانات است برای آنها کاربرد داشته پرده از روی زندگی آنان به کنار می زند. غارهایی که دارای مدخل تنگ و در داخل فزایی باز و گسترده دارند، برای زندگی آنها بیشتر مورد توجه بوده است، زیرا حفظ امنیت در این گونه فزاها بیشتر بوده، وجود آب در برخی غارها زیستگاهی مناسب تر از غارهای بدون آب بوده است.

چنان که در غار قوری قلعه آثاری از وسایل زندگی و اسکلت و استخوان بندی انسان ها پیدا شده که جمجمه ای نظر محققین را بیشتر به خود جلب نموده است. این جمجمه طبق نظر متخصصین علوم پزشکی دانشگاه رازی کرمانشاه که مطالعات اولیه را روی جمجمه و فک پایینی آن انجام داده اند، اظهار نموده اند که از نژاد دولیکوسفال (Dullicocephal) یا نژاد مدیترانه ای است که در عصر میان سنگی حدود ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح (ع) می زیسته اند که در نواحی آسیای غربی و شمال آفریقا و شرق اروپا ساکن بوده اند. این جمجمه مربوط به انسان مدرن معروف به هوماساپینس (Homasa pins) می باشد. این نژاد از طریق شکار حیوانات و صید ماهی تغذیه می کرده اند که اورامانات منطقه ای جنگلی که در آن زمان پر از حیوانات جهت شکار انسان ها بوده است که اکنون آثار کمی از آن جنگل و حیوان باقی مانده است. این انسان ها برای اولین بار سگ را رام و اهلی کردند، جهت محافظت از خود و شکار حیوانات. با توجه به جمجمه این نژاد در غار قوری قلعه نیاز به مطالعات بیشتر باستان شناسی در جهت شناسایی و استقرار دوره ی میان سنگی در این غار شدیداً محسوس است. چنان که در مبحث زمین شناسی اورامانات اشاره شد، پیدایش این منطقه از دوران مزوزوئیک یعنی ۲۲۵ میلیون سال پیش شروع تا ۶۵ میلیون سال پیش در دوره ی ترشیاری کامل شده است و رشته کوه زاگرس بر اساس مطالعات و تحقیق زمین شناسان و نظرات آنان زمان کامل شدن و تثبیت آن به اواخر دوران سوم زمین شناسی یعنی مزوزوئیک بر می گردد که تقریباً ۶۵ میلیون سال پیش می باشد و این دوران به دوره ی ترشیاری و کواترنری تقسیم می شود که ۶۵ سال طول کشیده و ۲ میلیون سال پیش به پایان رسیده است. پس غار قوری قلعه که در دامنه ی کوه شاهو در میان رشته کوه زاگرس قرار گرفته می توان احتمال داد زمان تشکیل آن به ابتدای دوران سنوزوئیک که ۶۵ میلیون سال پیش است، باز می گردد و اگر چه مراحل ابتدایی و تکوین زاگرس که قبلاً به آن اشاره گردید به دوران مزوزوئیک یعنی ۲۲۵ میلیون سال پیش بر می گردد ولی هسته ی اصلی و ابتدایی غار قوری قلعه به ۱۶۰ میلیون سال پیش بر می گردد که ۶۵ میلیون سال پیش ساخته شده و از ۲ میلیون سال پیش از نظر ایجاد حفرات و مسیر اصلی که به بیرون راه یافته شکل کنونی را به خود گرفته است، چون غار قوری قلعه پس از به وجود آمدن رشته کوه زاگرس ایجاد شده است. هر ۲۰ سال یک سانتی متر به استالاگتیت ها و استالاگمیت ها اضافه شده است که متأسفانه تا کنون تحقیقات علمی روی آن صورت نگرفته است، تا سن حقیقی غار مشخص شود. از آن تاریخ تاکنون شبکه ای از گسل، درز و شکاف در سطح ارتفاعات منطقه که بیشتر آن را رشته کوه شاهو و کوه های فرعی مربوط به آن پوشانده است، ایجاد شده که بستر مناسبی برای نفوذ ریزش های جوی که به طور متوسط ۶۰۰ میلی متر در سال می باشد، فراهم کرده است. «استالاگتیت» یا قندیل ها و «استالاگمیت» یا کله قندی ها اشکالی گوناگون ( گل کلمی، سوزنی، چتری و …) را در سقف و كف غار ايجاد كرده اند .

 برگرفته از کتاب جاذبه های گردشگری پاوه و اورامانات غار قوری قلعه نوشته محمدخالدی مکی