يکي ازويژگي هاي جالب توجه هورامان وجود مشايخ بزرگ تصوف وتکيه و خانقاه دراين منطقه می باشد. دو طریقت عمده در هورامان طریقت قادریه و نقشبندیه است که بنیانگذارانشان طریقت خود را برمبنای تعالیم اسلام و سنت نبوی پی ریزی کرده و مریدان خود را به سوی اخلاق حسنه و بدور از هرگونه بدعتی که در میان برخی از صوفیه رایج است، سوق داده اند. این رویه تاکنون حفظ شده و می توان با افتخار تمام گفت که خانقاها وتکایای هورامان مرکز پرورش فکر واندیشه سالم بوده و مشایخ این طریقت ها عموماً اشخاصی عالم، عارف و بسیار خوشنام و محبوب بوده اند. از ویژگی های بارز طریقت درهورامان می توان به این نکته اشاره کرد که علم و تقوای رهبران تصوف باعث شده در همه احوال علمایان بزرگ همیشه آنان رامورد تایید قرار داده و بسیاری از علما در زمره مریدان آنان قرارگرفته اند. اما این نکته رانیز نباید فراموش کرد که مشایخ هورامان قبل از آنکه شیخ و مرشد تصوف باشند ، عالمان دینی بوده اند.
طریقت نقشبندیه درحدود ۲۰۰ سال پیش بوسیله شیخ مولانا خالد نقشبندی شاره زوری در کردستان رواج یافت. این شخصیت والامقام قبل از آنکه وارد تصوف شود و نامش به عنوان یکی از بزرگترین رهبران تاریخ تصوف ثبت شود، ملا و مدرس یکی از مساجد سلیمانیه بود. داستان چگونگی ارتباط روحی با شیخ عبدالله دهلوی و رفتن به هندوستان و پادوی درتکیه آن شیخ و نهایتاً تمسک و دریافت خرقه و اجازه ارشاد و برگشتش به کردستان از داستان های بسیار شیرین تاریخ تصوف است .
با آمدن مولانا خالد به کردستان عملاً رهبریت طریقت نقشبندی ازهندوستان به کردستان منقل گردید. مولاناخالد هزاران مرید ودهها خلیفه داشت که یکی ازاین خلفا شیخ عثمان سراج الدین تویله ای بود. که پس ازوفات مولانا خالد رهبری طریقت نقشبندی به ایشان رسید.شیخ عثمان سراج الدین یکی ازاولین مریدان وملازمان مولاناخالددربغداد واولین کسی بود که اجازه ارشادازاوگرفت. سال۱۲۳۱ه.ق . شیخ سراج الدین پس ازکسب اجازه ارشاد به هورامان برگشت ودرروستای تویله خانقاه ساخت وبه ارشاد وپرورش مریدان ورهروان این منهج پرداخت. فرزندان شیخ سراج الدین همگی اهل علم وزهد بودند که دونفرازآنان شیخ عمرضیاالدین وشیخ محمدبهاالدین مقام شیخی یافته ودرتکایا وخانقاهایشان مریدان بیشمارخودرا که ازاقصی نقاط به آن منطقه آمده بودند ارشادمی کردند. شاعر ودانشمند مشهورکرد وهورامان مولوی کرد به شیخ عثمان سراج الدین و شیخ عمرضیاالدین ارادت خاص داشته ودراشعارش ازآنان به عنوان پیرومرشد خودیادکرده است.
شیخ عمر ضیاالدین درهنگام جوانی بنا به فرمایش پدربزرگوارخود به تکیه طالبانیه کرکوک رفته وبه همراه شیخ علی طالبانی زیرنظر شیخ عبدالرحمن خالص به تحصیل علم پرداخته ، پس ازتکمیل علم به زادگاهش هورامان برگشته واجازه ارشاد یافت. این شخصیت بزرگ درشهربیاره اقامت گزیده وتکیه وخانقاه خودرادرآنجابنا نهاد.ایشان فرزندان زیادی داشت که دونفرازآنان شیخ نجم الدین وشیخ علاالدین به مرتبه ارشاد رسیدند. شیخ عثمان سراج الدین دوم که ازبزرگترین مشایخ نقشبندیه این عصرمی باشد فرزند شیخ علا الدین بود. شیخ عثمان دوم از بیاره به هورامان ایران مهاجرت ودر نزدیکی سروآباد خانقاه بسیاربزرگی درداخل باغ مشهور دورود ساخت .مریدان شیخ عثمان ازصدها هزارتجاوزمی کرد زیرا تقریباً بیش ازنیمی از اهل طریقت نقشبندیه جهان ایشان را رهبردینی خود می دانستند. شیخ عثمان علاوه بر ارشادتصوف ، به علم طبابت نیز وارد بود.ومریض های او باتوجه به اعتقاد عمیقشان به شیخ ، اکثراً شفا می یافتند. ازجانب دیگر شیخ علی حسام الدین فرزند بزرگوار شیخ محمد بهاالدین یکی دیگر از بزرگترین علماو مشایخ عصرخودمی باشد تکیه وخانقاه خود را درباخه کون قراردادودر هورامان ایران درمحلی به نام کراویه دول نیز دارای باغ باصفایی بود که درتابستانها مریدان فراوانی ازاقصی نقاط ایران وعراق به خدمتش مشرف می شدندو کسب فیض می نمودند. درمورد مشایخ علیه نقشبندی انشالله درآینده بطور مفصل خواهم نوشت.
نویسنده : ابراهیم شمس
مشایخ هورامان و طائفه ی نقشبندی سرچشمه ی کرامت و هدایت هستند. من به مشایخ نقشبندی از جمله شیخ حسام الدین و شیخ علاء الدین و شیخ عثمان نقشبندی ایمان کامل دارم و معتقدم باید به اولیای خدا احترام قائل بود.
دیگه عصر اینترنت و موبایله دوران شیخ و خرافات بسر آمده.