در مبحث تقسیم بندی جغرافیای هورامان برخی معتقدند هورامان سه قسمت است: لهون، تخت و ژاورو . برخی هم بر این باورند که ۵ قسمت است: لهون، تخت ، ژاورو، شامیان و رزاو
به اعتقاد بنده چنین تقسیم بندی و جدا سازی جغرافیایی نمی تواند کار موفقیت آمیزی باشد زیرا گستره جغرافیایی هورامان در طول تاریخ متغیر بوده و این تغییرات باعث پراکندگی زبانی و آمیختگی با سورانی زبانان شده است. تقسیم بندی جغرافیایی فی النفسه کار خوبی است اما چون سلیقه ای بوده و هیچ پشتوانه سیاسی و اداری پشت این قضیه نیست، تنها در گفتار می ماند و هیچگاه وارد مرحله عمل نخواهد شد. مگر اینکه تمام هورامان را مثلا در استانی گرد هم آوریم که با توجه به پراکندگی جغرافیایی مخصوصا مرزهای بین المللی این مهم هیچگاه امکان پذیر نخواهد شد.
صرف نظر از این مسئله اگر ما بخواهیم یک تقسیم بندی درستی انجام دهیم، نیازمند برخی عوامل هستیم و اگر این تقسیمات و مرزبندی جغرافیایی در حوزه زبانشناسی صورت گیرد، نیاز به امکانات دانشی و میدانی دارد در چنین مرزبندی ای باید شیوه های مختلف زبان هورامی جدا و طبقه بندی گردند آنگاه است که خودبخود لهون و تخت و ژاورو و شامیان و هورامان پراکنده مشخص می شوند. این می طلبد کسانی که در حوزه زبانشناسی و جامعه شناسی دستی بر آتش دارند وارد عمل شده و این مهم را به انجام برسانند . من در اینجافارغ از هر تقسیم بندی تنها نام روستاهایی را که هورامی زبان هستند در اینجا می آورم:
ژاوه‌رو
الف: ژاوه‌رو سنه:
شرقی: شیان، ته‌خته، هه‌شه‌میز، په‌تلیه‌ر، ته‌کیه، ده‌ره‌کوله، وه‌سی، دولاو، گه‌لین، سواریان، نیه‌ر،بزلانه.
غربی: ئه‌ویهه‌نگ، هویه، سه‌رهویه، سالیان،نجی
ب: ژاوه‌رو کامیاران:
تا، فارسئاوا، فه‌ره‌ج ئاوا، سیویه، ده‌ژن،سه‌رریز، پالنگان
ج: ژاوه‌رو سروآباد:
پایگه‌لان، ژنین، ئاریان، چه‌شمیده‌ر، بوریده‌ر، هه‌رسین، ژان ،بیساران، نه‌سه‌نار، گواز، ویژه‌نان، تفین، سووره‌تفی، سه‌رومال، ده‌گاو فه‌قیه‌کا
هورامان ره‌زاو (سروآباد):
که‌راوا، ره‌زاو ،خانه‌گا، دوورو
شامیان (سروآباد):
قه‌لاگا، قه‌لاجی، بارام ئاوا، بندول، دزلی، ده‌مه‌یه‌و، ده‌ره‌کیی
هورامان تخت:
که‌مالا، وه‌یسیا، روه‌وه‌ری، سه‌رپیر، شارووهه‌ورامانی، ژیوار، بلبه‌ر، سلین، وه‌رگه‌ویر، نوین، هه‌واسئاوا، که‌لجی، ناو
هورامان در مسیر سیروان شرقی؟!:
دیوه‌زناو، جولاندی، ده‌ل، ده‌له‌مه‌رز، ده‌شته‌قه‌لبی، زوم، روار، ئه‌سپه‌ریز
هورامان لهون:
الف: لهون شمالی:
روستاهایی که در خاک عراق واقع شده اند:
ته‌ویلی، بیاری، به‌لخه، سوسه‌کان، هاوار، پالانیا، هاواره‌کون، گولپ، گه‌چینه، ده‌ره‌قه‌یسه‌ر، گرییانه، سه‌رگه‌ت، باخه‌کون، خارگیلان، خه‌ریانی، ده‌گاشیخان، ده‌ره‌تفی، بنجه‌ودره‌ی، زه‌رده‌هال، نارنجله، سه‌رگه‌ت، هانه‌و دننی، ده‌ره‌مه‌ر، هیلانپی، زه‌لم، هانه‌و قولی، ئه‌حمه‌دئاوا، خورمال، باجیلان، شه‌به‌ک
روستاهای هورامان لهون شمالی واقع در خاک ایران :
هانه‌گه‌رمله، که‌یمنه، بیدرواس، زاوه‌ر، شوشمی سه‌رینه، شوشمی وارینه، وه‌زلیه، نه‌روی، شه‌ره‌کان، ده‌ره‌هه‌جیج، هه‌جیج، داریان، ته‌شار، شیخان، نه‌یسانه، قه‌لاگا، خه‌ننانه‌که‌ره، شینه، دواو، شهر نوسود، شهر نودشه
ب- لهون جنوبی:
در آخر این مبحث به مناطقی خارج از هورامان که مردمانش با زبان هورامی سخن می گویند اشاره ای اجمالی دارم :
- کندوله یا کنوله در منطقه دینور کرمانشاه
- روستای زرده در سرپل ذهاب
- روستای گوره جو در گهواره
- روستای قلعه در قروه کردستان
- چهار قلعه عبد الملکی ها در استان مازندران
- زازایی های ارزنجان و درسیم ترکیه
- باجلان های خانقین
- شبک های موصل
نویسنده : ابراهیم شمس
