هورامان قبل از میلاد مسیح

مردمان ساکن در این منطقه و پیشینه سکونت انسانی

ساکنین اورمانات کردهای هورامی هستند اما طبق تحقیقات بسیاری من جمله کتاب تاریخ کرد و کردستان مردوخ؛ ساکنین قدیمی این منطقه  و مناطق همجوار ابتدا مردمانی به نام کرته یا کرتو بوده ‌است که اطلاع چندانی از آن‌ها در دست نیست و بعدها در حدود هزاره اول قبل از میلاد به مرور سکونت گاه دسته ای از مردم ایل گوان قدیم که این مردم گوران قدیم در زمره اجداد مردم کرد هورامی کنونی هستند که در حدود هزاره اول قبل از میلاد ساکن شمال ایران تا نزدیکی کابل بوده‌اند که در زمان ساسانیان و به خصوص توسط شاپور یکم هنگام بستن بند شوشتر چند هزار تن از این طایفه را از کابل به خوزستان احضار کرد که بعدها با ازدیاد جمعیت در خوزستان و فارس تا لرستان پراکنده گشتند که به مرور زمان در کنار ایلات و عشایر لرستان استقرار یافته و به مرور زمان از جنوب کرمانشاه تا جنوب کردستان پراکنده گشتند و در اواخر دوره ساسانی به مرور زمان یکجانشین شدند که بعدها به آن‌ها کردهای هورامی و به سرزمینی که در آن ساکن گردیدند هورامان اطلاق گردید زبان (ههۆرامی) شباهت بسیار زیادی به زبان متن کتاب اوستا دارد.

مردم اورامان‌تخت به اورامی (هورامی یا اورامانی) سخن می‌گویند که یکی از گویش‌های گورانی است که آن نیز زیرگروهی است از گویش‌های ایرانی شمالغربی. اورامی در گذشته زبان کتابت به‌شمار می‌آمده و لهجه رسمی بوده‌است. مردم اورامان مسلمان و سنی مذهب هستند، با این وجود آیین‌های باستانی ایرانی هنوز در حافظه تاریخی برخاسته از نیاکان مردم این منطقه، جای دارد و آن را پاس می‌دارند.

آب و هوای معتدل کوهستانی و وجود چشمه‌های فراوان، چراگاه‌های مرغوبی‌ را در دامنه کوه‌های اورامان به وجود آورده که باعث شده دامداری در کنار باغداری پیشه اصلی مردم این دیار باشد. در این ناحیه گونه‌های جانوری و گیاهی متعدد و بسیاری مشاهده می‌شود از جمله:

درختان: وون، تنگز، میلو، شرو، بلوط، پسته وحشی، گردو، توت، گلابی، انجیر، انار و …

گیاهان: ریواس، پیچک، کرس، بنا، هاز، شنگ، به‌ره‌زا، هاله کوک، ترشکه، ته‌ره‌ژه‌ره‌ژا، قازیاخه، گیلاخه، نرمیله، ده‌مه‌رواسله، بنا شوانه، کنگر، سپل، سیدران، گوزروانه، لو، زرده لو، چنور، سیاولو، که‌ما، قومامه، توسی و شب بو ،نرگس و گل میخک .

آب وهوای اورامان همانند سایر مناطق کوهستانی استان کردستان در فصل‌های مختلف سال جذابیت‌های خاص خود را دارد و در هر فصلی برای دیدن ارزش دارد و در فصل مناظری زیبا دارد برای دیدن مطمئناً سفر به اورامان منهای هزینه‌های سفر که طبیعی هستند منفعت‌هایی را برای انسان دارد طبیعت زیبای اورامان و کوه‌های آن و رودخانهٔ سیروان به همراه دریاچه سد داریان که در جوار روستای هجیج و داریان قرار دارد قطعاً ارزش یک بار دیدن را دارند.

خوراک

قارچ، کرفس، کنگر، خورشت ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر، و انگور موادغذایی این منطقه را تشکیل می‌دهند. پلو، آش دوغ (دوغه‌وا)، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یک آبه، پرشین، کلانه، خورش خلال بادام و انواع کباب های محلی از غذاهای اورامان است.