دریاچه افسانه‌ای زریبار؛ شهری در دل آب

دریاچه زریبار در نزدیکی غرب شهر مریوان در استان کردستان قرار دارد. این دریاچه اگرچه به زریوار شهرت دارد اما به نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود. برخی آن را زربار می‌خوانند، عده‌ای آن را تالاب زروار و برخی دیگر آن را دریاچه زریبار می‌دانند که به نظر می‌رسد نام‌ها بسته به گویش‌های مختلف، متفاوت شده‌اند و همگی یک معنا دارند چرا که واژه زری در گویش‌ سورانی اربیلی به معنی دریا است و ترکیب آن با پسوند بار یا وار معنی دریاچه را می‌گیرد. پسوندی که در فارسی میانه (وار) و در پهلوی اشکانی (بار) بوده است. نام این دریاچه زیبا هرچه که باشد، یکی از مهم‌ترین و بی‌نظیرترین جاذبه‌های طبیعی استان کردستان و غرب ایران محسوب می‌شود.

دریاچه زریوار یا زریبار بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین غرب کشور و یکی از تماشایی‌ترین جاهای دیدنی استان کردستان به شمار می‌رود که در میان دره‌ای محصور از کوه‌ها و جنگل‌های بلوط آرام گرفته و هدیه بخش زندگی و حیات است. این دریاچه ۵/۴ كيلومتر طول و حدود دو كيلومتر عرض دارد و مساحتی حدود ۸۵۰ تا ۹۰۰ هكتار را در برگرفته است. عمق متوسط این دریاچه سه متر (دو تا پنج متر) است كه از نظر عمق، وسعت و حجم آب از شرايط بسيار مناسبی برای تفریح و ورزش‌های آبی مانند قايق‌‌رانی و اسكی روی آب برخوردار است.

دریاچه زریوار استان کردستان به‌علت داشتن آب شیرین، شرایط لازم را برای رشد و زندگی انواع ماهیان پدید آورده است. از شگفتی‌های زریبار، جزیره‌های متحرکی است که در آن وجود دارند و با جریان آب و باد از کناره‌های دریاچه جدا شده و در وسط آن به چشم می‌خورند؛ گاه مساحت این جزیره‌های کوچک در زریوار به ۲۰ متر مربع هم می‌رسد.

جالب است بدانید که هیچ رودخانه‌ای به دریاچه زریبار نمی‌ریزد و حتی زریبار سرچشمه رود‌ مریوان یا تازه آباد است که از میان شهر مریوان عبور می‌کند و به رود سیروان می‌پیوندد. آب این دریاچه، از چشمه‌هایی که در کف آن می‌جوشد و بخشی نیز از بارش‌های جوی تامین می‌شود. در زمستان به‌دلیل سردی هوا، سطح دریاچه یخ می‌زند. البته قسمت‌هایی که محل قرار گرفتن چشمه‌های خودجوش است، از یخ‌زدگی در امان می‌مانند.

زریوار علاوه بر زیبایی و شناخته شدن به نام یک منطقه تفریحی، نقش بسیار مهمی نیز در کشاورزی منطقه ایفا می‌کند. همچنین صید ماهی و ماهیگیری در دریاچه زریوار به‌دلیل وجود انواع ماهیان خوراکی رونق زیادی دارد و یکی از تفریح‌های پر طرفدار در این منطقه به شمار می‌رود.

زریبار یک تالاب بین‌المللی است

زریبار در ارتفاع هزار و ۲۸۵ متری از سطح دریا واقع شده است. این دریاچه حدود ۵ کیلومتر طول و ۱٫۶ کیلومتر عرض دارد و حداکثر عمق آن به ۵٫۵ متر می‌رسد اگر چه حجم آب در فصول مختلف سال متفاوت است. این دریاچه آب شیرین، بخش اصلی آب خود را از چشمه‌های کف‌جوش دریاچه و باقی را از بارش‌های سالانه که حجم آن به ۷۸۶ میلی‌متر در سال می‌رسد، تامین می‌کند. این دریاچه آب شیرین که یکی از منحصربه‌فردترین‌ها در جهان محسوب می‌شود، تمام شرایط یک تالاب بین‌المللی را دارد.

دریاچه‌ای در دل جنگل بلوط

زریبار پهناور به عنوان یک پدیده نادر زیست محیطی، از سویی با جنگل‌های بلوط ایرانی و بیشه‌زارهای انبوه و از طرف دیگر با کوه‌های زاگرس احاطه شده است. بخش زیادی از پوشش جنگل‌ اطراف دریاچه را درختان بلوط ایرانی و باقی را درختان گلابی وحشی، زالزالک، بادام و … شکل داده است. اغلب گیاهان این منطقه گیاهان شناور چون سراتوفیلیوم و سریوفیلیوم هستند. در کنار آنها گونه‌هایی از گیاهان از جمله نی، هزارنی، بارهنگ آبی، نیلوفر آبی، علف هفت‌بند، پیچک‌ها، لویی و بزواش، جگن و نعناع در اطراف دریاچه روییده‌اند.

اینجا خانه لک‌لک‌هاست

زریبار خانه لک‌لک‌هاست. همسایه‌های اهالی روستای زریبار، نه فقط انسان‌ها بلکه لک‌لک‌هایی هستند که سالیان سال در کنار روستاییان زندگی کرده‌اند و آنها را بخشی از اهالی زیستگاه خود می‌دانند. اینجا خبری از شکار و آزار پرندگان نیست. از نظر اهالی زریبار ساکنان اصلی اینجا، لک‌لک‌ها هستند و مردم روستا بیش از خود، به آنها بها می‌دهند. کسانی که به دریاچه زریبار سفر کرده‌اند، شاید بیش از هر چیز دیگری، مبهوت زیست مسالمت آمیز انسان‌ها و لک‌لک‌ها شده‌اند. علاوه بر لک‌لک‌ها، پرندگان دیگری نیز اینجا را خانه خود می‌دانند. در حال حاضر بیش از ۳۱ گونه پرنده بومی و مهاجر در دریاچه زندگی می‌کنند که از این تعداد تقریباً ۱۴ گونه بومی و مابقی انواع پرندگان مهاجرند. اردک سرحنایی و سرسبز، اگرتها، بوتیمار، انواع چنگر، پرستوهای دریایی، کشیم، کاکائی‌ها، حواصیل خاکستری، خوتکا، گیلار، و پرندگان شکاری همچون سنقر تالابی و دلیچه از گونه‌های با اهمیت و ارزشمند این تالاب به‌شمار می‌آیند. زریبار همچنین زیستگاه آبزیان بومی و غیر بومی مختلفی از جمله سیاه ماهی، عروس ماهی، ماهی گامبوزیا، ماهی آمور سفید، انواع ماهی کپور، فیتوفاک و مارماهی است.

افسانه زریبار، حکایت دادخواهی است

دریاچه زریبار با افسانه‌های بسیاری گره خورده است. یکی از مشهورترین افسانه‌های این دریاچه به هزاران سال پیش باز می‌گردد. زمانی که فرمانروایی ظالم در این منطقه حکمرانی می‌کرد و فریاد دادخواهی هیچ یک از اهالی شهر فیله قوس را نمی‌شنید. روزی درویشی رهگذر همراه همسر باردارش به شهر می‌آید و باج‌خواهان حاکم باعث مرگ همسر و فرزند او می‌شوند. درویش که از عدالت حاکم ناامید می‌شود، از پروردگار می‌خواهد تا دادخواه او باشد و تا اجرا نشدن عدالت، سر از سجده بر نمی‌دارد. روزی سواری بر شانه رهگذر می‌زند و از او می‌خواهد تا از سجده بلند شود. درویش در مقابل خود دریایی پهناور می‌بیند. شهر و اهالی همه در آب غرق می‌شوند و زریبار پدیدار می‌شود.

راه رسیدن به زریبار

برای رسیدن به دریاچه زریبار باید از جاده سنندج به مریوان بروید، شهری که فقط ۳ کیلومتر با دریاچه فاصله دارد. این جاده که یکی از زیباترین جاده‌های ایران است، از میان دشت‌ها، جنگل‌های بلوط قدیمی و کوه‌های راکی ​​عبور می‌کند. بهترین زمان برای بازدید از دریاچه زریبار ماه در فصل بهار و تابستان است، با این حال دیدن دریاچه یخ زده در زمستان نیز یک تجربه شگفت‌انگیز است که دیدن آن خالی از لطف نیست.

علت شکل‌گیری دریاچه زریوار

دریاچه زریوار کردستان در یک فرونشست محلی به نسبت باریک در پهنه کمربند سنندج سیرجان تشکیل شده است که دو سوی غرب و شرق آن به گسل طولی شمال غربی ـ جنوب شرقی محدود می‌شود. احتمال می‌رود که این دو گسل در تشکیل این دریاچه نقش داشته باشند.

مطالعات گرده‌شناسی نیز نشان داده است که دریاچه مریوان در شرایط آب‌وهوایی سرد در ۲۰ هزار سال پیش از میلاد مسیح شکل گرفته است.

پوشش گیاهی و جانوری دریاچه زریبار

دریاچه زریوار یکی از تالاب‌های مهم کشور و پنگاه حیات وحش نیز به شمار می‌رود که تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد. این دریاچه به‌عنوان یک واحد اکولوژیکی و اکوسیستم آبی در کردستان پدیده‌ای بسیار نادر است که گونه‌های جانوری و گیاهی بی‌نظیری را در خود جای داده است.

پوشش غالب اراضی این ناحیه را جنگل و بیشه‌زارهای نیمه انبوه تشکیل می‌دهند که گونه غالب جنگلی آن بلوط ایرانی است و گونه‌های جنگلی دیگر مانند گلابی وحشی، زالزالک و بادام در شیب‌ها و نقاط مختلف آن دیده می‌شود.

پرندگان: تالاب زریوار پتانسیل بالایی در جذب پرندگان آبزی، کنارآبزی و غیر آبزی دارد و در این تالاب گونه‌های متعدد پرنده‌های بومی و مهاجر زندگی می‌کنند. پرستوی دریایی گونه سفید، اردک بلوطی، اردک سرحنایی، لک‌لک، حواصیل خاکستری، چنگر و گونه‌های کمیابی چون کوکوی خالدار و سسک شکیل از جمله پرندگان این دریاچه هستند.
آبزیان: ماهیان بومی همچون سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی، عروس ماهی، سس ماهی، شاکولی و گامبوزیا در این تالاب زندگی می‌کنند. ماهی آمور سفید، کپور آیینه‌ای، کپور معمولی، کپور سرگنده (بیگ هد) و فیتوفاک از جمله ماهی‌های غیربومی این دریاچه هستند.
پستانداران: از جانوران پستاندار تالاب زریوار و اطراف آن می‌توان به شنگ (سگ آبی)، روباه، خوک وحشی، خرگوش، گراز و خرس قهوه‌ای اشاره کرد.
خزندگان: در دریاچه زریوار خزندگانی چون مار چلیپر، مار آتشی، قمچه مار، مار قیطانی و مار پلنگی از دسته مارهای غیر سمی؛ گرزه مار و افعی کردستانی از دسته مارهای سمی‌؛ سوسمارها و گونه‌هایی از خانواده لاسرتاها، گکوها و آگاماها دیده می‌شوند.
گیاهان: گیاهان شناوری چون سراتوفیلیوم، سریوفیلیوم و گونه‌هایی از گیاهان خاردار و گونه‌های نی، هزارنی، بارهنگ آبی، نیلوفر آبی، علف هفت بند، پیچک‌ها، لویی، بزواش، جگن و نعناع پوشش گیاهی این تالاب را تشکیل می‌دهد.

تفریح در دریاچه زریوار

دریاچه زریبار مهم‌ترین جاذبه‌ گردشگری و تفریحی شهرستان مریوان است که هر مسافر و گردشگری که به این شهر برسد؛ ابتدا سراغ زریوار را می‌گیرد و برای داشتن پیک‌نیک خانوادگی و برگزاری تور یک روز بسیار عالی است. از هر کجایی که هستید در قالب تور دریاچه زریوار می‌توانید به آن سفر کنید. با وجود تفریح‌های متنوع و سرگرم کننده این دریاچه روز شاد و پر هیجانی را خواهید داشت.

• تفریح‌های آبی: قایق سواری (پدالی و موتوری)، اسکی روی آب و ماهی‌گیری از تفریح‌های دریاچه زریوار است. البته لازم است بدانید مجوز ماهی‌گیری در دریاچه زریوار از اوایل شهریورماه تا آخر اسفندماه صادر می‌شود و خارج از این بازه، صید ماهی ممنوع است.
• تفریح‌های زمستانی: با یخ زدن سطح دریاچه زریوار در فصل زمستان فرصت مناسبی برای تفریح‌های مهیجی چون اسکی و اسکیت فراهم می‌شود.
• پاراگلایدر: در دریاچه زریوار سایت پرواز وجود دارد و شما می‌توانید بر فزار این این دریاچه با پاراگلایدر پرواز کنید و از تماشای چشم‌انداز بی‌نظیر آن لذت ببرید.
• پرنده نگری: دریاچه زریوار یکی از بهترین مکان‌ها برای علاقه‌مندان به پرنده نگری است. در فصل زمستان و مهاجرت پرندگان، گونه‌های بی‌شماری از جمله لک‌لک‌ها مهمان این تالاب و حتی روستاهای اطراف می‌شوند.
• رستوران‌گردی: در سفر به مریوان و زریبار از رستوران‌گردی غافل نشوید و امتحان کردن مزه ماهی کبابی‌های خوشمزه این دریاچه را از دست ندهید. ماهی کبابی‌هایی که شاید مزه‌اش را هیچ کجای دیگر پیدا نکنید.

  

جاهای دیدنی اطراف دریاچه زریوار

جاده دور دریاچه كه مثل حلقه‌ای پیرامون دریاچه كشیده شده است، از دیگر جاذبه‌های دیدنی مریوان است. در اطراف این جاده، روستاهای زیبا و تماشایی مانند برده‌رشه، ینگیجه، كانی‌سپیكه، پیرصفا، دره‌تفی، كانی‌سانان و نی خودنمایی می‌کنند كه طبیعت بكر این روستاها و همچنین سرسبزی و چشمه‌های آب فراوان در كنار دریاچه، زیبایی خاصی را به آن‌ها بخشیده و توجه هر رهگذری را به خود برمی‌انگیزد.

پیشنهاد می‌دهیم بعد از گردش در دریاچه، ساعتی را نیز به روستا گردی اختصاص دهید. بازارگردی و خرید از بازارچه مرزی مریوان به نام بازارچه مرزی باشماق و دیدن دشت سرسبز بیلو نیز می‌تواند جزو برنامه‌ سفرتان باشد.

با طبیعت دوست و مهربان باشیم

پاراستنی زریبار  ئه رکی هه موومانه

دریاچه زریوار نیز به مانند سایر دریاچه‌ها و جاذبه‌های طبیعی کشورمان در معرض خطرات زیست‌محیطی قرار دارد از جمله:

• ورود فاضلاب‌های شهری و روستایی
• رشد بی‌رویه کشاورزی در اطراف دریاچه و ورود کودهای کشاورزی به آن
• عدم رعایت حریم دریاچه و ساخت‌وسازهای غیرقانونی
• و…

پس بهتر است در سفر به این دریاچه و لذت بردن از تماشای زیبایی‌های آن، از رها کردن زباله و آسیب زدن به طبیعت این تالاب ارزشمند خودداری کنیم.