مقایسه جامعه شناختی شورای هورامان با نحوه اداره دولت شهرهای یونان باستان
در دوران پیش از اسلام هنگامی که زنان بیشتر نقاط جهان هيچ گونه حق و حقوقی نداشتند، زن جامعه هورامان نه تنها حق انتخاب شدن را نيز داشته، بلکه حق انتخاب کردن داشت و با مردان در تعيين سرنوشت خود شريک بوده است.
این مقاله مقایسه ایی جامعه شناسانه میان چگونگی اداره جامعه درهورامان و دولت شهرهای يونانی در دوران باستان است. همان گونه که مدارک تاریخی نشان می دهند تاريخ وتمدن هورامان به دوران های بسیار دور تاریخی می رسد؛ به گونه ایی که عده ایی معتقد هستند به دوران طلايي تمدن های بين النهرين برمی گردد.
از طرف دیگر دولت شهرهای يونانی تاريخی به موازات حکومت های ماد وهخامنشی دارند. يعنی آن زماني که درايران حکومت خداشاهی هخامنشی نيمی از دنيای متمدن آن زمان را درسيطره خود داشت وشاه به منزله خدای سرزمين وامرش فرمان خداوندگار بود ومردم همه بندگان پادشاه به شمار می آمدند، دريونان باستان درهر شهر وشهرکی حکومتی مستقل رايج بود که دولت مداران آن از جانب مردم وبا رأی ونظر مستقيم آنان انتخاب می شدند.
اين مسئله برای نگارنده که تاريخ را بصورت آکادميک فراگرفته ام هميشه جالب توجه بوده است و بالاخص اين که جغرافيای طبيعی يونان صرف نظرازدريا وسواحل آن، بسیار شبيه به منطقه هورامان بوده است؛ اگر به کوه های «ژالانه» توجه نماییم، آنجايي که همه هورامان دربرابر ديدگان قرار می گیرد می توان به اين ادعا واقف شد.
هورامان در غرب ايران زمين واقع شده است و با دولت شهرهای يونانی که گاهی تا شرقی ترين نواحی ترکيه امروزی هم نفوذ داشته اند، همسايگی داشته وبعضا تحت تاثير فرهنگ اجتماعی آنان قرار گرفته است. البته اين يک نظريه است وتاکنون از صاحب نظری و یا از جايي شنيده نشده و در کتابی نیز نیامده است.
دوستانی که تاريخ يونان را خوانده اند بر نظريه نگارنده صحه می نهند والبته هدف ازبيان اين قضيه اين است که درک شود که در زمانیکه در امپراتوری عظيم هخامنشی وپس ازآن اشکانیان وساسانیان حکومت خداشاهی حاکم بود ودربيشتر نقاط جهان هنوز انسان وارد عرصه تمدن نشده بود، در هورامان دموکراسی حکمفرما بوده است.
قبل از اسلام به مدت طولانی اداره امور هورامان به عهده اعضای شورا بوده است. این شورا به وسيله انتخاباتی مردمی انتخاب می شدند و معمولا کسانی برای شورا کانديدا می شدند که چندين سال قبل ازآن خدمت گذاری خود را به مردم ثابت کرده و به جايی رسيده بودند که لياقت عضويت در شورا را احراز کرده باشند. شورای مورد نظر در هورامان به نام «مه ری» شناخته می شد. می توان گفت سالم ترين و به معنای امروزی دمکراتيک ترين نوع انتخاب در مه ری صورت می گرفته و مدت اين شورا چهار سال بوده است.
وظايف شورا بدون مزد و منت انجام می گرفت و به منظور خدمت به مردم بوده است. هنوز هم آثار دستورات شورا در هورامان مشهود است وبه جرات می توان بیان داشت که در زمانیکه دربیشتر نقاط جهان نظام برده داری حاکميت داشت، جامعه هورامان با شورا اداره می شده است.لازم به توضيح است که اکنون در هورامان محل انتخابات شورا به همين نام «مه ری» موجود می باشد به عنوان مثال محل هایی چون«مه رومه ری در دزلی»، «چه مه و مه ری در که ماله» و«دره و مه ری در دزاوه ر» وجود دارند.
شورای هورامان که مسووليت اجرايی امور را به عهده داشته است برای دوره چهار ساله انتخاب می شدند و در پايان دوره چهار ساله شخصيت مورد اعتماد و ديندار مسن که به وی «پاور» می گفتند، به منظور اختتام دوره قبلی و آغاز انتخابات دوره بعدی دستور می داده تا کليه افراد واجد شرايط در محل شورا جمع شوند. پس از اجتماع افراد که معمولا در اول بهار صورت می گرفته است، از اعضای شورای قبلی که به مدت چهار سال و با صداقت خدمت خود را انجام داده بودند قدردانی می شد وافرادی که توانايی اين خدمت مقدس و روحانی را در خود می ديدند، در صورت تاييد مردم اين مسووليت سنگين را به عهده می گرفتند.
از آن جايی که انتخابات در اين شورا به صورت سرّی انجام می گرفته است، با توجه به شرايط و مقتضيات زمان و با توجه به اين که همه افراد امکان نوشتن اسامی برايشان مقدور نبوده است، پاور به منظور معرفی افراد، هر يک از آنان را به اسم يک نوع ميوه خشک که در دسترس اهالی بوده است نامگذاری می کرد. این نام ها مانند توت، گردو، بادام، سنجد، گلابی و… کاربرد داشته اند. سپس ااز پارچه ای که هورامی ها خود آن را بافته و رنگ آمیزی می نمودند در حضور همه کيسه ای جهت جمع آوری آرا از آن می دوختند که این کیسه «هه لاوه» نام داشت؛ آنگاه پاور دستور می داد افراد با توجه به کانديدای مورد نظر خويش ميوه خشک شده موردنظر را در کيسه دوخته شده قرار دهند، یعنب به اصطلاح رأی خود را در کيسه ی آراء بياندازند.
بدين ترتيب چهار تا شش نفر به نسبت جمعيت جامعه موردنظر انتخاب می شدند. جوانانی می توانستند در اين انتخابات شرکت نمايند که توانايی برداشتن سنگ «مرد آزمايی» را داشته باشند که وزن آن برای زنان و مردان متفاوت بوده است. در روز انتخابات، پاور دو سنگ در محلی که «مه ری» تعيين می کرد و نوجوانان از دختر و پسر که توانايی بلند کردن سنگ را از زمين داشتند به عنوان شرط اهليت برای رای دادن محسوب شد و حق شرکت در انتخابات و برگزيدن اعضای شورا که جنبه قدسی و روحانی داشته به دست می آوردند.
پس از پايان يافتن انتخابات، کيسه جمع آوری آرا را تکه تکه و به منزله تبرک در بين افراد توزيع می کردند. همچنین در اين مراسم آشی از صدقات مردم که آمیخته ایی از گندم پوست کنده، نخود،گوشت، دانه انار و چند نوع گياه خشک معطربود را آماده نموده و به عنوان تبرک در بين مردم تقسيم می کردند.نکته جالب این که افرادی حق خوردن اين آش را داشتند که قبلا کاسه و قاشق دست ساخته خود را آماده کرده باشد.
شورای هورامان یا «ژيرلا» پس از انتخاب قدرت اجرايی را بر عهده می گرفت و دستور شورا لازم الاتباع بوده و خارج شدن از دستور و فرمان شورا مانند خروج از دين بوده است. در بعضی از منابع تاریخی آمده که شورا بر اساس کتاب معرفت «پير شاليار» و با توجه به مقتضيات زمان، نسبت به وضع قوانين اقدام می نمود. ژيرلا به امور فقرا فوق العاده حساس بوده و هر چند ماه يک بار به خانواده های بی بضاعت سرکشی می نمود وچنانچه خانواده ها با کمبود مواد غذايی روبرو می شدند، از افراد غنی و دارای ذخيره مواد غذايی به قرض می گرفتند و به آن ها تحويل می دادند. اين افراد مواد غذايی را به عنوان قرض تلقی می کردند و به محض بهبود در وضع زندگيشان آن را بر می گرداندند.
شورا که قانونی را وضع می کرد، در زمانی که می خواستندآن را اجرا نمايند مردم را جمع نموده و به اطلاع عموم می رساندند. در دوران پیش از اسلام هنگامی که زنان در دنيا هيچ گونه حق و حقوقی نداشتند، زن در هورامان نه تنها حق انتخاب کردن را داشت، بلکه حق انتخاب شدن را نيز داشته و با مردان در تعيين سرنوشت خود شريک بوده است؛ زیرا پا به پای مردان کار می کردند و به جز در مواردی نباشد، در دیگر حق و حقوق مساوی با آنان برخورد می شده است. «ادا خه نانی» از زنان برجسته ی هورامان بوده که هنوز زندگی وی ورد زبان هورامی هاست. او چند دوره عضو شورا بوده و چنان شخصيت و توان خود را حفظ کرده که چند دوره پشت سر هم برای شورا انتخاب شده است.
نویسنده: ابراهیم شمس
