اگر در آفرینش موجودات و زیبایی های جهان و هر آنچه درآن است تأمل و اندیشه کنیم؛ طبیعت الهام بخش انسان و جانداران این کره خاکی می باشد و هر جاندار و جنبنده ای از روزنه چشم و نگاه ژرف و سگال پرواز خویش؛ طبیعت را الهام بخش ترنم و نغمه و آهنگ همدلی و همزبانی و صیانت از خودمی داند و خیلی از نتیجه و ماحصل این وابستگی؛ رهاورد و توشه زندگی را زیبا و رنگین تر کرده است.
دراین گستره خاکی چه نمادها و سمبل ها و هنر آواز و نگاره و نوشته هایی که در میان ملت های گذشته به عنوان میراثی ارزشمند و اصیل برای نسل جدید ماندگار است. ازطبیعت و زاییده های طبیعی الهام گرفته شده است.
کشور ایران باداشتن فرهنگ ها ,نژادها و زبان های متنوع و دارا بودن سابقه درخشان فرهنگی و تمدن دار چند هزار ساله آن؛ که از گذشته های دور یادگار مانده است در معرفی طبیعت خود زبان زد بوده ، و این تداعی در کاوش های باستان شناسی و در سینه تاریخ و سفالینه و کتیبه و سنگ نوشته و کتاب های شاعران و نویسندگان و ترانه های هنرمندان و آواز خوانان سنتی تاکنون، متجلی و نمایان است.
منطقه کردستان هم بسان ستاره ای درخشان در آسمان فرهنگ و تمدن ایران درخشندگی ویژه ایی دارد ، قوم کرد با تنوع زبان و فرهنگ ها و در طول تاریخ ، همواره با طبیعت مأنوس بوده و جزء لاینفک و جدا ناپذیر خود دانسته چراکه بسیاری از دستاوردها و هنرهای درخشان از این دوستی سرچشمه گرفته شده تاجایی که باهم بودن اساس زندگی و پایه ریزی فرهنگ غنی و تمدن ماندگار بوده است. سرزمین باستانی و زیبای هورامان چون نگینی بر تارک آسمان فرهنگ و دیار کردستان درخشندگی وصف ناپذیر دارد.
هورامان با طبیعت و سرزمین بکر طبیعی شهرت جهانی دارد و دوستی و همنشینی مردم این دیار با طبیعتش بیشتر تداعی پیداکرده تاجایی که هورامان را گنج و بهشت گمشده طبیعت نام نهاده اند. هورامان که از وجه تسمیه آن معانی مختلفی بیان شده ؛ قرار گرفتن این دیار در کوهستان و قلعه مانند با کوهستان ها و قله های گردنکش ؛طبیعت همچون دوستی دیرین با الهام از شعر شاعران و نوای آواز: “سیاچه مانه“هنرمندان آوازخوان محلی را با چشم دل و گوش بصیرت می توان دید و شنید. در وجه تسمیه از هورامان به معنای قلعه و حصار بلند و محکم نام برده شده و پناهگاه و دژی مستحکم در برابر دشمنان به سرزمینش بوده است.
تأثیرپذیری شاعران و هنرمندان و صنعت گران از طبیعت و نعمت های طبیعی در منطقه هورامان به اوج خود رسیده تا جاییکه شاعر از کبک کوهستان هورامان و ترنم صدای آن در آرامش روح وروان ساکنان آن را به اوج رسانده و تصویری زیبا و خیال انگیز؛ در ذهن شنونده و خواننده نقش می بندد. بلندای طبیعت دوستی منطقه و بیان صور خیالی در شعر شاعران تجلی خاص پیداکرده و این نمادها در اشعار مولوی کرد و ماموسا بیسارانی و صیدی هورامی و میرزا عبدالقادر پاوه ایی به اوج می رسد.
صیدی هورامی که خودبزرگ شده آن دیارمی باشد از هورامان به نیکی یادکرده و از روستای “سروپیر“زادگاه خود با مباهات نام برده و آن راچون هدیه ای از جانب خدا می داند:
ئه‌ز ئورمۆن مه‌کانم بێ وه‌ڵاتم
سه‌روو پیری خودای گێرته‌ن خه‌ڵاتم
شعرو شاعری در فرهنگ هورامان در میان منطقه کردستان با داشتن شعر هورمزگان که ورود سپاه اسلام رابه منطقه بیان کرده و دست نوشته های خطی وکتاب های قدیمی آیین یارسان و وجود قباله های سه گانه در هورامان و داشتن کتیبه تنگی ور (کتیبه هورامان) و آثار و قلعه های تاریخی درمناطق مختلف هورامان؛ نسبت تاریخی بیشتری را برای زبان و فرهنگ هورامی بیان می دارد.
درگذشته شعر و ادبیات کردی با شعر هورامی نمود پیداکرده و این اشتهار با ظهور مولوی کرد وماموسا بیسارانی به اوج خودمی رسد؛ درشعر بیسارانی وصف طبیعت و زیبایی های متجلی درطبیعت ؛شاهکار طبیعت سرایی در شعر می باشند؛ درکل می توان اشاره کرد که ادبیات می تواند قسمت اعظمی از فرهنگ و افکار ملتی را معرفی کند و زوایای پنهان وپدیدار اهالی آن دیار را مشخص نماید.
نوتق نه‌زانـــیت به‌ره‌ش به قـه‌فـه‌س
ڕاز پــه‌نـهانیت مــــه‌واچـــه به کـه‌س
ده‌رده دار که‌سین ده‌ردش بونه سه ر
دوودش کۆی بیستون بگیرۆ نه وه‌ر
من زریو ده‌ردم هانه ده‌روون دا
وه‌خته‌ن نجد بدۆ وه بیستون دا
درکتاب”المعجم فی معابیر اشعارالعجم “اثر شمس قیس رازی درقرن ۷ هجری قمری آورده است.
لحن اورامن و بیت پهلوی
زخمه ی رود وسماع خسروی
بلندآهنگ اورامن بهر گلزار وگلشن
به هربازار وبه هربرزن به هرکاخ وبهرمنظر
نویسنده و شاعر هنر و آهنگ اورامان را متعالی دانسته و آن را برای جامعه و در هر مکانی شایسته می داند.
دوستی و انس با طبیعت در کار هنرمندان و صنعتگران و سازندگان صنایع دستی هم نمونه ای از داشتن دوستی دیرینه این دیار با طبیعتش می باشد. صنایع دستی که از چوب طبیعت وسایل خوراک و پوشاک خود را تأمین می کنند و رهاورد و سوغاتی ارزشمند از مردم گذشته هورامان برای کسانی است که به این دیار سفر می کنند از آن جمله:
کلاش (گیوه بافی) ، چوخه و رانک (کت و شلوار محلی) ، انواع وسایل قاشق ، چنگال ، کاسه ، چاقو ، سبد و…
از دیگر نمادهای طبیعی در بافت و معماری هورامان تجلی پیداکرده و آن هم تأسی گرفته از بافت خشکی صخرهای استوار هورامان در معماری سنگی بدون سیمان و مصالح ساختمانی امروزی با الهام از نمادهای موجود در سنگ های طبیعی و رنگ های شاد چون رنگ آبی (آسمانی) در ساخت پنجره خانه های مسکونی دال بر صفای دل وزلالی و یکرنگی و ملایمی مردم دیار اهورایی هورامان می باشد؛ در پژوهش های توصیفی – تحلیلی هرچند که رنگ آبی چشم زخم و جهت دعای دفع بلا و تقدس رنگ آسمانی و سماوی در معماری و پنجره هانقش داشته اما در صد بالایی از زیبایی شناسی و صافی ضمیر و زلالی و سرخی و سفیدی را برای روشنایی و شادابی “روسوریی – روچه رمی“ روح و روان پاک و بی آلایش ازمنظر روانشناسی مردم هورامان را اثبات می کند.
بافت معماری تاریخی و چهره ممتاز طبیعی و تلفیق زیبایی شناسی کلی معماری سنگ چین و پلکانی روستاها و شهرهای هورامان؛ مقدمات ثبت جهانی روستاهای هورامان تخت؛ ژیوار و پالنگان را درپی داشته است.
درشاهکارهای گورانی واچ ها(ترانه خوانان محلی) انواع ترانه درسبک سیاوچه مانه-دره ایی (الهام از انعکاس دره های طبیعت هورامان) چپله (شادی وکف زدن) و گوشی-شیخانه و در بعضی وقت در مقام رقص (هورپرای) بانمادین برخی هنرهای کشاورزی ورزمی و کشت دانه های طبیعی در زمین … طبیعت هم جایگاه خودش را داشته و شاعران با شعر میهن دوستی به دیار خود و زیبایی های طبیعی هورامان را بیان کرده و هر از چندگاهی به آن هم به عنوان نشانه خدا سوگند یاد می کنند.
استاد عثمان هورامی ؛سلطان آواز هورامان و استاد محمدحسین خالدی و دیگر هنرمندان گذشته و حال”سرزمین سیاوچه مانه”با اجرای ترانه های اصیل و سنتی هورامان که بیشتر آن ها عشق و عرفان و زیبایی شناسی طبیعت هورامان است؛ نقش برجسته ایی در معرفی فرهنگ طبیعی و اقلیمی و موسیقی سنتی و بومی منطقه داشته اند, البته نقش و شاهکار بازنمود طبیعت در هنر هنرمندان و صنعتگران و شعرشاعران که خوانندگان موسیقی سنتی بسیاری از این ترانه ها را با استفاده ازدیوان اشعار شاعران عرضه می کنند.
نویسنده: همایون محمدنژاد
منابع:
۱-محمدکریم پیرنیا/۱۳۹۰سبک شناسی معماری ایرانی/تدوین:غلامحسین معماریان/انتشارات سروش دانش
۲-محمدحسین خلف تبریزی-برهان قاطع-فرهنگ لغت
۳-کوههای ناشناخته غرب ایران:عمادالدین دولتشاهی
۴-علامه علی اکبر دهخدا-لغت نامه
۵-مقدمه رساله زبان پارتی:آنتوان گیلن
۶- المعجم فی معابیر اشعارالعجم:شمس قیس رازی
۷-کردوکردستان:واسیلی نیکیتین مترجم:محمدقاضی
۸-زبان شنلسی کرد وتاریخ کردستان:بهزاد خوشحالی
۹-مقاله“وجه تسمیه هورامان(اورامان)“همایون محمدنژاد/۱۳۷۱سنندج
