دانشمندان بر این باورند که از دید فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی، زازاها دسته‌ای از کوردها هستند. دانشمندانی چون پورفسور میچل لیزنبرخ (دانشگاه آمستردام)، پورفسور ویندفور، (ایرانشناس و زبان شناس آلمانی، استاددانشگاه میشیگان)، پورفسور ایزدی (دانشگاه کلمبیا)، پورفسور هنربیشلر(دانشگا
برخی روشنفکران کوردزازا زبان چون مونزور چم،برخی هنرمندان کورد زازا زبان چون محسون. میکاییل اسلان، جمیل کوچگری، فرهاد تونچ و پورفسور روشن لزگین (محقق و ادیب زازازبان) همگی به کورد بودن کوردهای زازا معتقدند. همچنین فعالان سیاسی کورد زازا تبار کوردستان شمالی یتی ترکیه چون دمیرتاش، احمد ترک، عثمان بایدمیر (شهرداردیاربکر)
| کلمات پرسشی | ||
| Kurdkî | فارسی | English |
| Kotî | کجا | where |
| Kinga | کِی | when |
| Kê | کی | who |
| Kam | کدام | who; which |
| Çend | چند | how many |
| Sênîn | چگونه | how |
| Çiçî | چه | what |
| Key | کِی | when |
| Çi waxt | چه وقت | when |
| Çi m’hal | چه وقت | when |
| Qandê çiçî | چرا، برای چه | why |
| Çiç | چه [با رابط مذکر | what [with masc. copula] |
| Çiçî rê | چرا، برای چه | why |
مثال های روشن‌کننده‌ی کلمات پرسشی است که با جدول فوق ممکن است واضح نباشند.
| Oyo sekeno? | او(مذکر) چه می‌کند؟ |
| Înanrê şima sevanê? | به آن‌ها چه می‌گویی؟(اونا رو چی صدا میزنی!؟) |
| O çiço? | آن چیست؟(مذکر) |
| A çiçîya? | آن چیست؟(مٶنث) |
| Kes nînan sênîn virazeno? | چطور یک نفر این‌ها را درست می‌کند؟ |
| Şima sênînê? | حالتان چطور است؟ |
| Kê biray min kişt? | کی(چه کسی) برادرم را کشت؟ |
نکته: از کلمه‌ی پرسشی kamî (به معنای کدام) وقتی استفاده می‌شود که پرسشگر مطمئن است جواب یکی از آن چیزها یا کسانی است که مورد پرسش قرار می‌دهد. ولی kam (به معنای کدام) به صورت کلی کاربرد دارد.
| Embazê to kamo? | دوست تو کدام است؟ |
| Kamî biray min kişt? | کدامیک برادرم را کشت؟ |
حال ساده
صرف فعل “Çîn” به معنای چیدن در زمان حال ساده:
çînenan = میچینم
çînenê = می‌چینی(مذکر)
çînena = می‌چینی(مٶنث)
çîneno = می‌چیند(مذکر)
çînena = می‌چیند(مٶنث)
çînenê = می‌چینیم – می‌چینید – می‌چینند
برای منفی کردن حال ساده از “nê” استفاده می‌کنیم.
| nêveşeno | نمی‌سوزاند |
| nêmirenan | نمی‌میرم |
| nîna | نمی‌آید (به علت اینکه بن مضارع فعل آمدن “y” است) |
| nîyaseno | ظاهر نمی‌شود (چونکه بن مضارع این فعل “as” است، حرف y به صورت میانجی استفاده می‌شود) |
دوجمله برای مثال:
| Biray min şino kar | برادر من می‌رود سر کار |
| Biray mino şino kar | برادر من دارد می‌رود سر کار |
البته در زازاکی استاندارد برای اول شخص مفرد در زمان حال اخباری “ەنا” بە بن مضارع اضافە می شود. ھرچند “ەنان” صورتی ویژەتر برای اول شخص مفرد است. مثلا: زانەنا = میدانم، کەنا = میکنم، چینەنا = میچینم، ڤینەنا = میبینم و …
| نامەیێ بابیێ م هاروونۆ | اسم پدر من هارونه |
| کەیەیێ م هەوت کەسێ | خانواده‌ی من هفت نفرن |
| کالکێ م، پیرکا م، بابیێ م، دادیا م، وایا م و برایێ م | پدربزرگم، مادربزرگم، پدرم، مادرم، خواهرم و برادرم |
| ئەز کەیەیێ خۆ را زاف هەس کەنا | من خونواده‌ی خودمو خیلی دوست دارم |
| زۆزانە ئەمبازا منا | زوزانه دوست منه (زوزانه اسم دخترانه) |
| باران ئەمبازێ منۆ | باران دوست منه (باران اسم پسرانه) |
| باران شنۆ دبستانە | باران می‌ره مدرسه |
| ئۆ سنفا A-4یی دە وانەنۆ | او در کلاس A-4 درس می‌خواند |
| زۆزانە شنا وەندەگەهێ میانێنی | زوزانه می‌رسه مدرسه متوسطه(دبیرستان) |
| ئا سنفا ۵-Bیی دە وانەنا | او درکلاس ۵-B درس می‌خواند |
| ئەز وەندەنە را زاف هەس کەنا | من خواندن را خیلی دوست دارم |
| ئەز سپۆری را هەس کەنا | من ورزش را دوست دارم |
| ئەز ب رامتەنا بیسیکلەتە کەیفوەش بەنا | من با دوچرخه‌سواری کردن خوشحال می‌شم |
| ئەز ڤراشتەنا رەسمان را گەلەکی هەس کەنا | من عکس گرفتن رو خیلی دوست دارم |
| دادیا م مامۆستایا | مادرم معلمه |
| بابیێ م دۆکتۆرۆ | پدرم دکتره |
| داتێ م بەربەرۆ | عموی من آرایشگره(پیرایشگر) |
| ئەز نانپەوژا، ئەز فرنە دە نان پەوژەنا | من نانوا هستم، من در نانوایی نان می‌پزم |
| ئەز مامۆستایا، ئەز دەرسا وەندەکاران دانا. ئەز دۆمانان را هەس کەنا | من معلمم، من به دانش‌آموزان درس می‌دم. من بچه‌ها رو دوست دارم |
| خالێ م وەستایێ دێسانۆ | دایی من بناست |
| ئەز دۆکتۆرا، ئەز وەشیا مەردمان دە مژوول بەنا | من دکترم، من به خوب‌کردن مردم مشغول هستم |
| ئەز هەمشیرایا، ئەز هەتکاریا نێوەشان کەنا | من پرستار هستم، من به بیماران کمک میکنم |
| خەریتایا زوانی | نقشه‌ی زبانی |
زمان شمردن – دەمێ هوومارتەنە
یەو = یک
د = دو
هیرێ = سه
چار = چهار
پانج = پنج
شەش = شش
هەوت = هفت
هەشت = هشت
نەو = نه
دەس = ده
یەوەندەس = یازده
دوێس = دوازده
هیرێس = سیزده
چارێس = چهارده
پانجێس = پانزده
شیێس = شانزده
هەوتێس = هفده
هەشتێس = هجده
نەوێس = نوزده
ڤیست = بیست
ئوونیتەیانێ زازاکی (دروس زازاکی_ “ئوونیتە” همان Unite در انگلیسی است)
شۆدرباش = صبح بخیر
نامەیێ م زانایۆ. نامەیێ تۆ چیۆ؟ = اسم زانا است. اسم تو چیه؟
نامەیێ م زەینەبا. = اسم من زینبه.
ت سەنینی؟ = چطوری؟
ئەز باشا ، زاف سپاس. ت سەنینا؟ = من خوبم، خیلی متشکرم. تو چطوی؟
ئەز زی باشا، زاف سپاس. = من هم خوبم، خیلی ممنون.
رۆژباش = روز بخیر
ت سەنینی ئازاد؟ = تو چطوری آزاد؟
ئەز باشا، سپاس کەنا. = خوبم، تشکر میکنم.
ئازاد ت شنا کۆتی؟ = آزاد کجا می‌ری؟
ئەز شنا دبستانێ = می‌رم مدرسه.
ئەز زی شنا دبستانێ = من هم می‌رم مدرسه.
باشۆ، ما پیا شیمە = خوبه، با همدیگه بریم.
شانباش = عصر بخیر
ت چی‌یی را ئەونیێنی؟ = به چی نگاه می‌کنی؟
ئەز فۆتۆگرافێ پیێ خۆ را ئەونیێنا. = من عکس پدرم رو نگاه میکنم.
نۆ کامۆ؟ = این کیه؟
نۆ پیێ منۆ، نامەیێ ئەی مستەفایۆ. = این پدرمه، اسمش مصطفاست.
پیێ تۆ چ کار کەنۆ؟ = پدرت چه کار می‌کنه؟
پیێ م مامۆستایۆ. = پدرم معلمه.
شەوباش = شب بخیر
ت ب خێر ئامەیی = خوش آمدی
کەیە = خانواده
کاله = پدربزرگ
پیرک = مادربزرگ
برا = برادر
وا = خواهر
دادی = مادر
بابی = پدر
شۆدر باش = روزبخیر
نا ئەمبازا م شیلانا = این دوست من شیلان است
نا = این (مٶنث)
نۆ = این (مذکر)
ئەمباز = دوست
رۆزەرین ت کۆتی را یا؟ = روزرین تو کجایی هستی؟
ئەز وان را یا. ت کۆتی را یی؟ = من از “وان” هستم. تو از کجا هستی؟
ئەز دیاربەکر را یا = من از دیاربکرم.
ئەز ب شناسنایانا تۆ کەیفوەش بیا = از آشناییتون خوشوقت شدم.
ئەز زی کەیفوەش بیا = من هم خوشوقت شدم
مەرهەبا = سلام
نامەیێ تۆ چیۆ؟ = اسمت چیه؟
نامەیێ م ئازادۆ = اسم من آزاده
نامەیێ م بەرفینا = اسم من برفینه
ت سەنینی ئازاد؟ = چطوری آزاد؟
ئەز باشا، زاف سپاس، ت سەنینا؟ = من خوبم، خیلی ممنون، تو چطوری؟
ئەز زی باشا، زاف سپاس = من هم خوب هستم، خیلی ممنون
